بارهنگ گیاهی است دارای ساقه‌ای کوتاه، برگ‌های پهن، ریشه، گل و میوه. این گیاه دارای دانه‌های بیضی‌شکل کوچکی است که طعم کمی تلخ دارند. بارهنگ زمانی عمدتاً در اروپا و آسیای شمالی و مرکزی یافت می‌شد و اکنون به‌طور گسترده در سراسر جهان پراکنده شده است. بررسی‌های انجام‌شده نشان داده‌اند که بارهنگ هزاران سال پیش در دانمارک، فنلاند، ایسلند، نروژ و سوئد و همچنین مناطق خودمختار آن‌ها (جزایر آلند، جزایر فارو و گرینلند) وجود داشته است. همچنین در سال 1672 در انگلستان و از سال 1821 در کانادا شناخته شده است.
بارهنگ حاوی ترکیبات شیمیایی مفیدی است که می‌توانند به کاهش درد و التهاب، کاهش مخاط و بازشدن مجاری هوایی و از بین بردن باکتری‌ها و قارچ‌ها کمک کنند. در این مقاله از وب‌سایت حس تازگی به شناخت بارهنگ، فواید و عوارض مصرف آن، ارزش غذایی بارهنگ، طریقه شستن دانه بارهنگ و آماده‌سازی دم‌نوش بارهنگ و نعنا می‌پردازیم.
بارهنگ چیست
بارهنگ یک علف هرز چندساله است که در سراسر جهان پراکنده شده است. حدود 250 گونه از آن وجود دارد و از طریق باد گرده‌افشانی می‌کند و در هر بوته 13000 تا 15000 دانه تولید می‌کند. بذرهای بارهنگ تا 60 سال در خاک زنده می‌مانند. این گیاه حاوی تعدادی ترکیبات شیمیایی مؤثر ازجمله فلاونوئیدها، آلکالوئیدها، ترپنوئیدها، مشتقات فنولیک اسید، گلیکوزیدهای ایریدوئید، اسیدهای چرب، پلی ساکاریدها و ویتامین‌ها است که به خواص بارهنگ کمک می‌کنند و صدها سال است که از بارهنگ به دلیل فواید آن در سراسر جهان استفاده می‌شود.
طریقه شستن بارهنگ
شستشوی بارهنگ به آن بستگی دارد که می‌خواهید از برگ آن استفاده کنید یا دانه آن. در صورت استفاده از برگ شستشوی آن آسان‌تر است. به این منظور باید ابتدا خاک و گل موجود روی برگ‌ها را با تکاندن آن‌ها بزداید و سپس آن‌ها را در آب خیس کنید و کمی سرکه نیز به آن اضافه نمایید و در پایان آن را آبکشی نمایید. از برگ‌های بارهنگ می‌توانید در غذاهای مختلف استفاده نمایید. برگ‌های جوان را می‌توان به‌صورت خام یا پخته مصرف کرد. ازآنجایی‌که برگ‌های مسن‌تر معمولاً سفت‌تر هستند، ممکن است برای غذاهای پخته‌شده مانند سوپ و خورش مناسب‌تر باشند.
برای شستن دانه بارهنگ نیز باید ابتدا آن‌ها را از هم جدا کرده و خاک آن‌ها را بزدایید و سپس در ظرفی ریخته و روی آن آب بریزید و با قاشق دانه‌ها را در ظرف به هم بزنید تا خاک باقیمانده هم در آب وارد شود و سپس با استفاده از صافی دانه‌ها را از آب جدا نموده و آبکشی نمایید. پس از آبکشی باید دانه‌ها را روی دستمالی تمیز پخش‌کنید تا کاملاً خشک شوند.
خواص بارهنگ چیست
بارهنگ خواص زیادی دارد که در زیر به بعضی از آن‌ها اشاره می‌شود.
- بهبود مشکلات ریوی
جوشانده و بخور بارهنگ می‌تواند خلط خونی، آسم، سل و ضایعات ریوی را درمان کند. مصرف خوراکی بارهنگ با عسل، مطلوب‌ترین شکل دارویی آن برای درمان اختلالات ریوی است. بارهنگ ماست سل (نوعی گلبول سفید که در بافت‌های همبند در سراسر بدن یافت می‌شود) را مهار می‌کند و می‌تواند برای درمان بیماری‌های آلرژیک نیز استفاده شود. همچنین این گیاه در درمان عفونت پنوموکوکی در موش‌ها و درمان برونشیت مزمن مفید بوده است. در تحقیقات انسانی، بارهنگ برای برونشیت مزمن، آسم، سرفه و سرماخوردگی مؤثر بوده است.
- بهبود مشکلات گوارشی
خوردن عصاره بارهنگ و پختن برگ‌های آن با نمک و سرکه یا تنقیه عصاره یا موسیلاژ (ژلاتین) بارهنگ در بهبود خونریزی‌های گوارشی فوقانی و تحتانی، استفراغ خونی، اسهال خونی، بواسیر، معده درد، زخم‌های روده، سوءهاضمه و یبوست مؤثر است. دانه بارهنگ حاوی پسیلیوم، نوعی فیبر که اغلب به‌عنوان یک ملین طبیعی استفاده می‌شود، است. دانه‌های بارهنگ در مقایسه با برگ‌ها اثر بیشتر در بهبود مشکلات گوارشی دارند که ممکن است درنتیجه محتوای بالای موسیلاژ آن‌ها باشد.
از طرفی عصاره برگ گیاه بارهنگ باعث کاهش تحرک اثناعشر شده و اثر ضد اسهالی نیز دارد. عصاره، دانه و ریشه بارهنگ به‌عنوان تقویت‌کننده کبد استفاده می‌شوند و در بیماری‌های انسدادی کبد و طحال مصرف آن‌ها توصیه می‌شود. مضافاً بر اساس یک بررسی، بارهنگ ممکن است حرکت دستگاه گوارش را آهسته کند که ممکن است به منظم بودن حرکت روده و درمان اسهال کمک کند. علاوه بر این مصرف دانه‌های بارهنگ برای بیماری التهابی روده (IBD) توصیه می‌شود. همچنین مصرف خوراکی عصاره برگ بارهنگ می‌تواند زخم معده را کاهش دهد که به دلیل کاهش اسیدیته است.
- بهبود بیماری‌های دستگاه تناسلی و ادراری
بارهنگ به‌صورت خوراکی یا واژینال برای درمان زگیل رحم، زخم رحم، خونریزی غیرطبیعی رحمی و پلی منوره (اختلال قاعدگی که منجر به خونریزی رحمی در فواصل کمتر از ۲1 روز می‌شود.) تجویز می‌شود. همچنین به دلیل مدر بودن مصرف آن برای درمان احتباس ادرار، هماچوری (خون‌ادراری) و درد مثانه و کلیه نیز توصیه می‌شود. تحقیقی بر روی عصاره گیاه بارهنگ نشان داده است که عصاره این گیاه نسبت به داروی آلوپورینول و سیترات پتاسیم در مهار اندازه کریستال اگزالات کلسیم در شرایط آزمایشگاهی مؤثرتر است و می‌توان از آن برای بهبود سنگ کلیه مصرف کرد.
- بهبود بیماری‌های پوستی
بارهنگ گیاهی مؤثر در درمان کهیر است. در طب سنتی پاشیدن محلول بارهنگ روی زخم یا استفاده از پودر یا خمیر آن روی زخم، در درمان انواع زخم و بیماری‌های پوستی ازجمله زخم‌های پوست سروصورت، زخم‌های عمیق، زخم چرکی، زخم مزمن و پیش‌رونده، زخم بدخیم، سوختگی حرارتی، عفونت پوستی، تاول و خارش استفاده می‌شود. دانه‌های پودر شده بارهنگ نیز می‌توانند در ترکیب با روغن به‌صورت موضعی در نقاط دارای التهاب استفاده شوند.
- پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های قلبی و دیابت
اثر کاهنده کلسترول و ضد تصلب شرایین برگ‌های گیاه بارهنگ می‌تواند از پیشرفت گرفتگی عروق و افزایش کلسترول جلوگیری کند.
بسیاری از تحقیقات در مورد پسیلیوم به دست آمده از بارهنگ به این نتیجه رسیده‌اند که این ماده می‌تواند در درمان افزایش کلسترول خون مفید باشد. مکانیسمی که به‌وسیله آن گیاه بارهنگ کلسترول را کاهش می‌دهد، ممکن است افزایش دفع کلسترول در مدفوع به شکل اسیدهای صفراوی باشد. دانه بارهنگ کاربرد بالقوه و مفیدی در پیشگیری از عوارض دیابت هم دارد و اخیراً در تحقیقی دانه‌های بارهنگ در موش‌ها اثر کاهنده قند خون را نشان داده است.
- ضدالتهاب و ضد درد
التهاب مزمن می‌تواند منجر به بیماری‌های مختلف شود و تحقیقات نشان می‌دهند که بارهنگ ممکن است به کاهش التهاب کمک کند. برگ‌های بارهنگ حاوی چندین ترکیب ضدالتهابی ازجمله فلاونوئیدها، ترپنوئیدها، گلیکوزیدها و تاننها است. اثر ضد درد و التهاب عصاره برگ بارهنگ، دانه آن یا عصاره گیاه از طریق مهار سنتز پروستاگلاندینها است.
- بهبود بیماری‌های مرتبط با سیستم عصبی
اين گياه براي درمان صرع به‌تنهایی و يا همراه با ساير گياهان همانند مخلوط عدس پخته با برگ بارهنگ كه در طب سنتي به آن «اداسيات» می‌گویند استفاده می‌شده است. همچنین استفاده از قطره آن یا ماساژ عصاره آن یا استنشاق عصاره بارهنگ از طریق بینی به بهبود دردهای با منشأ عصبی مانند گوش‌درد کمک می‌کند.
- بهبود بیماری‌های چشمی
بارهنگ در درمان بسیاری از بیماری‌های چشمی ازجمله بیماری‌های مشیمیه چشم، روز کوری، ورم ملتحمه و زخم چشم مؤثر است. آب حاصله از برگ بارهنگ علاوه بر شکل خوراکی به‌صورت قطره همراه با گیاهان دیگر یا به‌تنهایی استفاده می‌شود.
- بهبود بیماری‌های گوش و حلق و بینی
بارهنگ برای دندان‌درد، گوش‌درد، بوی بددهان، ضایعات دهان، زخم‌های دهان، خونریزی بینی، خلط خونی، لق شدن دندان‌ها، التهاب لثه و لوزه‌ها مفید است. با غرغره کردن آب برگ بارهنگ یا جوشانده آن یا با ریختن عصاره بارهنگ در گوش می‌توان به بهبود این بیماری‌ها کمک کرد.
- دارای آنتی‌اکسیدان
اثرات آنتی‌اکسیدانی و مهار رادیکال‌های آزاد از خواص دیگر عصاره برگ و دانه بارهنگ است. بارهنگ حاوی فلاونوئیدهایی است که می‌توانند باعث مرگ سلول‌های سرطانی شوند.
- ضدعفونی‌کننده
اثر ضدعفونی، آنتی‌بیوتیکی، ضد قارچی، ضدویروسی، ضد مالاریا و ضد انگلی عصاره گیاه بارهنگ در درمان عفونت‌های قارچی، باکتریایی و ویروسی اثبات‌شده است.
عوارض مصرف بارهنگ چیست
بارهنگ گیاهی بی‌خطر است، در صورت مصرف خوراکی دانه بارهنگ به مدت 8 تا 12 هفته مشکلی ایجاد نخواهد شد و بیشتر بزرگ‌سالان سالم می‌توانند با خیال راحت برگ‌های بارهنگ را به‌صورت خام یا پخته بخورند؛ اما اطلاعات کافی در مورد اینکه آیا مصرف عصاره برگ بارهنگ بی‌خطر است یا عوارض جانبی دارد موجود نیست. برخی از عوارض جانبی مصرف زیاد بارهنگ عبارت است از: تهوع، استفراغ، اسهال، بی‌اشتهایی، نفخ، حساسیت بیش‌ازحد ، آنافیلاکسی (واکنش آلرژیک شدید )، احتقان قفسه سینه، عطسه و آبریزش چشم، آسم و درماتیت.
مصرف موضعی بارهنگ روی پوست تا مدت 2 هفته احتمالاً بی‌خطر است؛ اما ممکن است در برخی افراد واکنش‌های پوستی آلرژیک ایجاد کند. مصرف بارهنگ در دوران بارداری خطرناک است؛ زیرا بارهنگ می‌تواند رحم را تحت تأثیر قرار دهد و ممکن است احتمال سقط‌جنین را افزایش دهد؛ اما اطلاعات کافی در مورد مصرف آن در دوران شیردهی وجود ندارد؛ بنابراین باید در این دوران از مصرف آن خودداری کرد.
از طرفی دیگ برگ‌های بارهنگ حاوی مقادیر زیادی ویتامین K هستند. ویتامین K توسط بدن برای کمک به لخته شدن خون استفاده می‌شود. داروی وارفارین برای کند کردن فرآیند لخته شدن خون استفاده می‌شود. برگ‌های بارهنگ ممکن است با کمک به لخته شدن خون، اثر وارفارین را کاهش دهند؛ بنابراین افرادی که داروی وارفارین مصرف می‌کنند باید در این مورد احتیاط لازم را داشته باشند.
ارزش غذایی بارهنگ چیست
بارهنگ سرشار از کلسیم و ویتامین‌های A، C و K است. همچنین بارهنگ حاوی ترکیبات مفیدی است که عبارت‌اند از: ایریدوئید گلوکزید ازجمله آکوبین (رینانتین). موسیلاژ به میزان حدود 5/6 درصد که حاوی دست‌کم چهار پلیساکارید است. تاننها، کومارین ازجمله آسکولتین، فلاونوئید ازجمله آپیژنین، اسیدسیلیسیک به میزان دست‌کم یک درصد و املاح روی و پتاسیم.
طرز تهیه دم‌نوش بارهنگ و عرق نعنا
مواد لازم برای تهیه یک لیتر شربت بارهنگ و عرق نعناع به شرح زیر است:
- عرق نعناع یک لیتر
- تخم بارهنگ 100 گرم
- گلاب سه قاشق غذاخوری
- عسل سه تا پنج قاشق غذاخوری
طرز تهیه شربت بارهنگ و عرق نعناع
- ابتدا تخم بارهنگ را با عرق نعناع مخلوط کنید و به مدت ۵ دقیقه بجوشانید و کف روی آن را بگیرید.
- پس از ولرم شدن مخلوط، به آن گلاب و عسل بیفزایید.
جمع‌بندی
به‌طور خلاصه می‌توان گفت گیاه بارهنگ باوجوداینکه علف هرز محسوب می‌شود، دارای برگ‌ها و دانه‌های خوراکی است و تمام اجزای آن، حتی ریشه‌ها، در طب سنتی در درمان بیماری‌های مختلف استفاده می‌شده است. این گیاه فواید زیادی برای سلامتی دارد. ازجمله: بهبود گوارش، التیام زخم و کاهش التهاب، بهبود مشکلات ریوی، جلوگیری از ابتلا به کبد چرب و دیابت و حتی کاهش وزن. مصرف متعادل بارهنگ عوارضی برای افراد سالم ندارد اما مصرف آن در زنان باردار و شیرده توصیه نمی‌شود. افرادی که داروی ضد انعقاد وارفارین مصرف می‌کنند نیز باید در مصرف بارهنگ احتیاط لازم را در نظر بگیرند. بارهنگ به شکل مکمل، چای و محصولات مراقبت از پوست نیز استفاده می‌شود.
منابع
- Healthline
- Drugs
- ces.ncsu
- webmd
- Muhammad Bahrain Adom, Muhammad Taher, Muhammad Fathiy Mutalabisin, Mohamad Shahreen Amri, Muhammad Badri Abdul Kudos, Mohd Wan Azizi Wan Sulaiman, Pinaki Sengupta, Deny Susanti , Chemical constituents and medical benefits of Plantago major, Biomedicine & Pharmacotherapy, Volume 96, 2017 Pages 348-360
- Najafian Y, Hamedi SS, Farshchi MK, Feyzabadi Z. Plantago major in Traditional Persian Medicine and modern phytotherapy: a narrative review. Electron Physician. 2018 Feb 25;10(2):6390-6399.
بروزترین مقالات در شبکات اجتماعی