وانیل یکی از محبوب‌ترین طعم‌دهنده‌ها در جهان است. این گیاه به دلیل طعم مطبوع و عطر آرامش‌بخشش موردعلاقه همگان است. این ادویه در کنار زعفران و هل در میان سه ادویه برتر جهان قرار دارد. عصاره وانیل و دانه‌های آن در مواد غذایی، عطریات و محصولات دارویی استفاده می‌شود. وانیل از غلاف‌های بالغ ارکیده‌های خاص، معمولاً وانیل پلانیفولیا، استخراج می‌شود. در حال حاضر، ماداگاسکار حدود ۷۵ درصد وانیل جهان را تولید می‌کند؛ همچنین در چین، اندونزی، پاپوآ گینه‌نو و مکزیک نیز وانیل تولید می‌شود. وانیل خواص مفیدی نیز برای سلامتی دارد که در این مقاله از وب‌سایت حس‌تازگی به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

وانیل چیست

وانیل که منشأ آن مکزیک است، یک ارکیده استوایی متعلق به خانواده Orchidaceae است. حدود ۱۱۰ گونه از این گیاه شناسایی شده است، اما تنها سه گونه ازنظر تجاری اهمیت دارد. وانیل معمولاً برای طعم‌دادن مواد غذایی استفاده می‌شود، اما در صنعت دارویی نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد. ازآنجایی‌که عصاره وانیل گران است، وانیل تولیدشده در آزمایشگاه معمولاً جایگزین وانیل طبیعی می‌شود. گاهی اوقات از عصاره‌های ارزان‌تر مانند عصاره دانه تونگا نیز برای رقیق‌کردن عصاره وانیل استفاده می‌شود. از وانیل برای درمان گاز روده، تب، پوسیدگی دندان، افزایش میل جنسی و کاهش اضطراب استفاده می‌شد، اما شواهد کافی برای اثرگذاری مصرف وانیل در بهبود این موارد وجود ندارد.

فواید وانیل چیست

درحالی‌که این یافته‌ها امیدوارکننده هستند، مشخص نیست که وانیلین (ترکیب اصلی موجود در وانیل) چگونه بر سلامت انسان تأثیر می‌گذارد. به‌علاوه، مطالعاتی که این فواید بالقوه برای سلامتی را بررسی می‌کنند، از دوزهای بالاتر از مقدار مصرف معمولی عصاره وانیل استفاده کرده‌اند؛ بنابراین، اگرچه وانیلین احتمالاً مزایایی برای سلامتی دارد، مشخص نیست که آیا در صورت مصرف مقادیر معمول آن، فواید قابل‌توجهی را به همراه خواهد داشت یا خیر.

لازم به ذکر است که تقاضا برای وانیل طبیعی در میان کاهش تولید ارکیده وانیلی به‌شدت افزایش‌یافته است. این موضوع باعث شده است که قیمت وانیل رشد نجومی داشته باشد. درواقع، وانیل طبیعی می‌تواند تا ۴۰۰۰ دلار در هر کیلوگرم قیمت داشته باشد. در مقایسه، وانیل مصنوعی فقط ۱۵ دلار در هر کیلوگرم قیمت دارد. تولید وانیل از ارکیده‌ها کار سختی است و معمولاً به گرده‌افشانی دستی در مزارع کوچک ارکیده نیاز دارد؛ بنابراین، کمبود وانیل طبیعی و تقاضای فزاینده برای این محصول، نیاز به جایگزینی آن را برانگیخته است.

عصاره طبیعی وانیل از صدها ترکیب ازجمله وانیلین تشکیل شده است، اما وانیل مصنوعی فقط حاوی وانیلین است. به همین دلیل، وانیل مصنوعی به‌احتمال زیاد اثرات سلامتی متفاوتی نسبت به محصولات طبیعی وانیل مانند عصاره طبیعی وانیل دارد. بااین‌حال بر اساس تحقیقات انجام‌شده وانیل می‌تواند اثرات مفیدی بر سلامتی داشته اشد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود.

• ممکن است خاصیت ضد سرطانی داشته باشد.

وانیلین یک ترکیب گیاهی فنلی است که در عصاره وانیل یافت می‌شود. این ترکیب مهم‌ترین جزء وانیل است. وانیلین مصنوعی نیز در آزمایشگاه‌هایی در چین، فرانسه و ایالات‌متحده تولید می‌شود. وانیلین را می‌توان از غذاهای دیگر مانند روغن سبوس برنج و روغن میخک نیز تهیه کرد. تحقیقات نشان می‌دهد که وانیلین دارای خاصیت ضد سرطانی است. اگرچه تحقیقات انجام‌شده در سطح سلولی و یا بر روی حیوانات بوده است.

• ممکن است اثرات آنتی‌اکسیدانی داشته باشد.

برخی از ترکیبات موجود در عصاره وانیل دارای اثرات آنتی‌اکسیدانی هستند، به این معنی که به محافظت در برابر آسیب سلولی کمک می‌کنند. به‌عنوان‌مثال، دو جزء فنولیک گیاه وانیل، وانیلین و اسیدوانیلیک، برای پتانسیل آنتی‌اکسیدانی آن‌ها مورد تحقیق قرار گرفته‌اند.

تحقیقی آزمایشگاهی در سال ۲۰۲۰ نشان داد که وانیلین و وانیلیک‌اسید از سلول‌های مغز در برابر استرس اکسیداتیو محافظت می‌کنند که از بین این دو ترکیب، وانیلین اثر قوی‌تری داشت. علاوه بر این، تحقیقی در سال ۲۰۲۱ روی موش‌های مسن نشان داد که وانیلین از آسیب کبدی و آسیب اکسیداتیو مرتبط با سن پیشگیری می‌کند.

• ممکن است خواص ضدالتهابی داشته باشد.

اگرچه التهاب بخشی ضروری پاسخ ایمنی طبیعی بدن است، التهاب مزمن با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن مرتبط است. خوردن یک رژیم غذایی سرشار از غذاها و نوشیدنی‌های غنی از ترکیبات ضدالتهابی ممکن است نشانگرهای التهابی را در بدن کاهش دهد و سلامت عمومی را بهبود بخشد. محصولات وانیلی حاوی موادی ازجمله وانیلین هستند که اثرات ضدالتهابی قوی دارند. تحقیقی در سال ۲۰۱۸ که در آن به موش‌ها برای القای چاقی رژیم غذایی پرچرب داده شد، نشان داد که چگونه مکمل‌های وانیلین خوراکی نشانگرهای التهابی مانند اینترلوکین-۶ و فاکتور نکروز تومور آلفا (TNF-α) را در خون و بافت کبد این موش‌ها کاهش می‌دهد.

 

در سال ۲۰۱۷ تحقیق دیگری روی موش‌ها نشان داد که درمان خوراکی با دوزهای مختلف وانیلین باعث کاهش التهاب پوست ناشی از پسوریازیس می‌شود. سایر تحقیقات انجام‌شده روی جوندگان و در محیط آزمایشگاهی نیز نشان داده‌اند که وانیلین از آسیب سلولی مرتبط با التهاب محافظت می‌کند. بااین‌حال، هیچ مدرکی مبنی بر اینکه مصرف عصاره وانیل نشانگرهای التهابی را کاهش می‌دهد یا از سلول‌ها در برابر آسیب‌های ناشی از التهاب در انسان محافظت می‌کند، وجود ندارد.

• ممکن است برای سلامت مغز مفید باشد.

برخی تحقیقات نشان می‌دهد که برخی از ترکیبات موجود در وانیل، ازجمله وانیلین و اسید وانیلیک، ممکن است سلامت مغز را حفظ کنند. همچنین این ترکیبات ممکن است خواص محافظت‌کنندگی عصبی داشته باشند، به این معنی که ممکن است از سیستم عصبی محافظت کنند. به‌عنوان‌مثال، تحقیقی در سال ۲۰۲۱ اثرات محافظت‌کنندگی عصبی اسید وانیلیک را در بین موش‌هایی که به آن‌ها نوروتوکسین، ماده‌ای که می‌تواند به سیستم عصبی آسیب برساند، تزریق‌شده بود، بررسی کرد. این تحقیق نشان داد که تزریق اسید وانیلیک از التهاب سلول‌های عصبی جلوگیری می‌کند، نشانگرهای مرتبط با بیماری آلزایمر را کاهش می‌دهد و اختلال حافظه ناشی از نوروتوکسین را کاهش می‌دهد. سایر تحقیقات انجام‌شده در محیط آزمایشگاه یا روی حیوانات به‌طور مشابه وانیلین را به‌عنوان یک عامل محافظت‌کننده عصبی نشان داده‌اند. بااین‌حال، هیچ مدرکی مبنی بر اینکه رژیم غذایی سرشار از عصاره وانیل یا دانه وانیل سلامت مغز را بهبود می‌بخشد یا از زوال شناختی در انسان محافظت می‌کند، وجود ندارد.

• ممکن است به کاهش مصرف قند اضافه کمک کند

استفاده از عصاره وانیل در غذاها و نوشیدنی‌ها می‌تواند به کاهش مصرف قند کمک کند. در سال ۲۰۲۰ تحقیقی بر روی ۱۲۹ بزرگ‌سال جوان نشان داد که افزودن عطر وانیل به نوشیدنی‌های شیرین، درک شیرینی ناشی از مصرف آن‌ها را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، در سال ۲۰۲۰ تحقیقی بر روی ۱۱۲ کودک نشان داد که افزودن وانیل به دسرهای حاوی شیر باعث افزایش میل ۸۰ درصد از آن‌ها به مصرف محصولات حاوی قند افزوده کمتر گردید. این موضوع نشان می‌دهد که افزودن وانیل به شیرینی‌ها ممکن است نیاز به مصرف شکر در آن‌ها را کاهش دهد.

• وانیل ممکن است اثر ضدباکتریایی داشته باشد.

اخیراً در تحقیقی اثرات ضدباکتریایی بالقوه اسید وانیلیک موردبررسی قرار گرفت و مشخص شد اسید وانیلیک اثرات ضدباکتریایی قوی بر روی برخی از انواع باکتری‌ها دارد و می‌تواند باعث اختلال غشای سلولی آن‌ها شود.

ارزش غذایی وانیل

یک قاشق چای‌خوری وانیل حاوی ترکیبات زیر است.

Water	۲٫۲۱	g					1/1/1977
Energy	۱۲٫۱	kcal					1/1/1977
Energy	۵۰٫۴	kJ					1/1/1900
Protein	۰٫۰۰۳	g					1/1/1977
Total lipid (fat)	۰٫۰۰۳	g					1/1/1977
Ash	۰٫۰۱۱	g					1/1/1977
Carbohydrate, by difference	۰٫۵۲۹	g					1/1/1977
Total Sugars	۰٫۵۲۹	g					9/1/2002
Calcium, Ca	۰٫۴۶۲	mg					1/1/1977
Iron, Fe	۰٫۰۰۵	mg					1/1/1977
Magnesium, Mg	۰٫۵۰۴	mg					1/1/1977
Phosphorus, P	۰٫۲۵۲	mg					1/1/1977
Potassium, K	۶٫۲۲	mg					1/1/1977
Sodium, Na	۰٫۳۷۸	mg					1/1/1977
Zinc, Zn	۰٫۰۰۵	mg					1/1/1977
Copper, Cu	۰٫۰۰۳	mg					1/1/1977
Manganese, Mn	۰٫۰۱	mg					1/1/1977
Riboflavin	۰٫۰۰۴	mg					1/1/1977
Niacin	۰٫۰۱۸	mg					1/1/1977
Pantothenic acid	۰٫۰۰۱	mg					1/1/1977
Vitamin B-۶	۰٫۰۰۱	mg					1/1/1977
Alcohol, ethyl	۱٫۴۴	g					1/1/1977

مضرات مصرف وانیل چیست

وانیل در صورت مصرف خوراکی در مقادیری که معمولاً در غذاها وجود دارد، احتمالاً بی‌خطر است. بااین‌حال، برخی از افراد به وانیل حساسیت دارند. همچنین ممکن است باعث سردرد و بی‌خوابی شود. در مورد مصرف موضعی وانیل اطلاعات کافی وجود ندارد. تماس پوست با وانیل می‌تواند در برخی افراد باعث تحریک و التهاب شود. مصرف وانیل به‌احتمال زیاد برای زنان باردار و شیرده نیز ایمن است. بااین‌حال اطلاعات قابل‌اعتماد کافی در مورد اینکه وانیل برای استفاده دارویی در دوران بارداری یا شیردهی بی‌خطر است یا خیر وجود ندارد؛ بنابراین بهتر است در این شرایط احتیاط کنید و تنها به مصرف وانیل در غذا بسنده کنید. علاوه بر این، اگرچه، وانیلین، با خواص ضد جهش‌زا، ضدسرطان و بسیاری دیگر از خواص بیولوژیکی مرتبط است، مولکول‌های دیگری که هنوز در گونه‌های جدید گیاه وانیل شناسایی می‌شوند باید ازنظر جهش‌زایی، سرطان‌زایی و پتانسیل سمیت عمومی بررسی شوند.

جمع بندی

عصاره وانیل و محصولات تهیه‌شده از دانه‌های وانیل، طعم‌دهنده‌های محبوبی هستند. تحقیقات انجام‌شده در محیط آزمایشگاه و روی حیوانات نشان می‌دهند که ترکیبات خاص موجود در عصاره وانیل ممکن است خواص آنتی‌اکسیدانی، ضدالتهابی و محافظت‌کنندگی عصبی داشته باشند. بااین‌حال تا به امروز، هیچ مدرکی دال بر تأیید این فواید برای افرادی که در مقادیر معمول وانیل خالص مصرف می‌کنند وجود ندارد؛ بنابراین، مشخص نیست که آیا محصولات وانیلی می‌توانند بر سلامت انسان نیز تأثیر بگذارند یا خیر. بااین‌حال، استفاده از وانیل می‌تواند به کاهش مصرف شکر افزوده مورداستفاده در شیرینی‌جات کمک کند.

منابع

• Webmd
• Healthline
• Renatha Tavares de Oliveira, Joana Paula da Silva Oliveira, Ana Laura Mourão da Silva, Eduardo Kennedy Carrão Dantas, Maria Gabriela Bello Koblitz, Murilo Lamim Bello, Israel Felzenszwalb, Carlos Fernando Araújo-Lima, Andrea Furtado Macedo, Vanilla from Brazilian Atlantic Forest: In vitro and in silico toxicity assessment and high-resolution metabolomic analysis of Vanilla spp. ethanolic extracts, Food Chemistry, Volume 456, 2024.
• Maisch NA, Bereswill S, Heimesaat MM. Antibacterial effects of vanilla ingredients provide novel treatment options for infections with multidrug-resistant bacteria - A recent literature review. Eur J Microbiol Immunol (Bp). 2022 Sep 23;12(3):53–62. doi: 10.1556/1886.2022.00015. Epub ahead of print. PMID: 36149764; PMCID: PMC9530676.
• Sathuluri, Ramachandra Rao & Gokare, Ravishankar. (2000). Vanilla flavour: Production by conventional and biotechnological routes. Journal of the Science of Food and Agriculture. 80. 289 - 304.