ویتامین B6 که با نام علمی پیریدوکسین نیز شناخته می‌شود، یکی از ضروری‌ترین ویتامین‌های گروه B است که نقش کلیدی در بیش از 100 واکنش آنزیمی در بدن ایفا می‌کند. این ویتامین محلول در آب است و بدن قادر به ذخیره‌سازی بلندمدت آن نیست؛ بنابراین باید به‌طور منظم از طریق رژیم غذایی یا مکمل‌ها تأمین شود. از ساخت ناقل‌های عصبی گرفته تا تنظیم خلق‌وخو، متابولیسم پروتئین، تقویت سیستم ایمنی و عملکرد مغز، B6 در بسیاری از فرآیندهای حیاتی بدن نقش دارد.

نقش ویتامین B6 در بدن

ویتامین B6 عملکردهای متعددی در بدن دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ساخت ناقل‌های عصبی (نوروترنسمیترها)

B6 برای تولید سروتونین، دوپامین، نوراپی‌نفرین و گابا ضروری است. این مواد شیمیایی برای خلق‌وخو، خواب، تمرکز و کنترل استرس اهمیت دارند.

متابولیسم پروتئین، کربوهیدرات و چربی

پیریدوکسین به تبدیل غذا به انرژی کمک می‌کند و در متابولیسم آمینواسیدها نقش کلیدی دارد.

تشکیل هموگلوبین و اکسیژن‌رسانی

B6 در تولید هموگلوبین دخالت دارد و کمبود آن ممکن است باعث کم‌خونی شود.

تقویت سیستم ایمنی بدن

ویتامین B6 در تولید گلبول‌های سفید و آنتی‌بادی‌ها نقش داشته و به مبارزه با عفونت‌ها کمک می‌کند.

کاهش علائم سندرم پیش از قاعدگی (PMS)

مطالعات نشان داده‌اند که B6 می‌تواند نوسانات خلقی، تحریک‌پذیری و خستگی مربوط به PMS را کاهش دهد.

سلامت مغز و پیشگیری از زوال عقل

سطوح مناسب B6 با کاهش سطح هموسیستئین خون مرتبط است، که در صورت افزایش، با بیماری آلزایمر و زوال عقل در ارتباط است.

 

علائم کمبود ویتامین B6

کمبود این ویتامین به‌ندرت به‌صورت حاد دیده می‌شود، اما کمبود مزمن یا خفیف آن می‌تواند منجر به بروز علائم زیر شود:

• خستگی مداوم و ضعف

• تحریک‌پذیری و افسردگی

• خواب‌آلودگی یا بی‌خوابی

• زخم‌های دهانی و التهاب زبان

• سوزن‌سوزن شدن دست و پا (نوروپاتی محیطی)

• سیستم ایمنی ضعیف و ابتلای مکرر به بیماری‌ها

• کم‌خونی

در نوزادان: تشنج، گریه‌های بی‌وقفه و تحریک‌پذیری بالا

 

چه کسانی در معرض کمبود ویتامین B6 هستند؟

برخی از گروه‌ها بیشتر از سایرین در معرض کمبود این ویتامین قرار دارند:

• افراد مسن

• کسانی که الکل زیاد مصرف می‌کنند

• مبتلایان به بیماری‌های کلیوی، کبدی یا گوارشی

• مصرف‌کنندگان داروهای خاص مانند ایزونیازید، هیدرالازین و قرص‌های ضدبارداری

• زنان باردار یا شیرده در صورت تغذیه نامناسب

 

منابع غذایی حاوی ویتامین B6

ویتامین B6 در بسیاری از غذاها یافت می‌شود و با رعایت تنوع غذایی، نیاز روزانه بدن به‌راحتی تأمین می‌شود. منابع مهم عبارتند از:

منابع حیوانی ویتامین ب 6 :

• جگر گاو و مرغ

• ماهی‌های چرب مانند سالمون، تن و ماهی قزل‌آلا

• مرغ و بوقلمون

• تخم‌مرغ

• شیر و لبنیات

منابع گیاهی ویتامین ب 6 :

• موز

• سیب‌زمینی و سیب‌زمینی شیرین

• اسفناج و سبزیجات برگ‌سبز

• نخود، عدس و لوبیا

• آووکادو

• نان و غلات سبوس‌دار

• مغزهایی مانند فندق، گردو و بادام

• تخمه آفتابگردان

 

میزان نیاز روزانه به ویتامین B6

نیاز روزانه به B6 بسته به سن، جنس و وضعیت فیزیولوژیکی فرد (بارداری، شیردهی) متفاوت است:

• نوزادان 6-0 ماهه: 0.1 میلی‌گرم در روز

• کودکان 1-3 سال: 0.5 میلی‌گرم در روز

• نوجوانان 14-18 سال: 1.2 تا 1.3 میلی‌گرم در روز

• بزرگسالان: حدود 1.3 تا 1.7 میلی‌گرم در روز

• زنان باردار: 1.9 میلی‌گرم در روز

• زنان شیرده: 2 میلی‌گرم در روز

 

چه عواملی باعث کاهش سطح ویتامین B6 در بدن می‌شود؟

چندین عامل می‌توانند ذخایر B6 در بدن را کاهش دهند:

1. مصرف الکل: الکل جذب B6 را مختل و دفع آن را افزایش می‌دهد.

2. برخی داروها: مانند ایزونیازید، سیکلوسرین، هیدرالازین، پنی‌سیلامین، داروهای ضدتشنج و قرص‌های جلوگیری از بارداری.

3. استرس مزمن: استرس بالا می‌تواند ذخایر ویتامین‌های گروه B را سریع‌تر مصرف کند.

4. سوء‌تغذیه یا رژیم‌های غذایی محدودکننده: مانند رژیم‌های بسیار کم‌کالری یا رژیم‌های فستینگ طولانی‌مدت.

5. بیماری‌های مزمن: مانند نارسایی کلیه، بیماری سلیاک، کرون یا بیماری کبدی مزمن.

 

تأثیر ویتامین B6 بر بیماری‌ها و شرایط خاص

افسردگی و اضطراب

از آنجا که B6 در تولید سروتونین، دوپامین و گابا نقش دارد، کمبود آن می‌تواند با خلق‌وخوی پایین، اضطراب و افسردگی همراه باشد.

سلامت قلب

B6 به کاهش سطح هموسیستئین خون کمک می‌کند و به این ترتیب، خطر بیماری‌های قلبی کاهش می‌یابد.

سندروم تونل کارپال

مطالعاتی نشان داده‌اند که مصرف مکمل B6 ممکن است علائم درد و بی‌حسی را در برخی بیماران کاهش دهد.

حاملگی و حالت تهوع بارداری

B6 یکی از درمان‌های شناخته‌شده برای کاهش حالت تهوع در بارداری است.

 

بهترین روش مصرف و جذب ویتامین B6

• ویتامین B6 بهتر است از منابع غذایی تأمین شود.

• مصرف همزمان با ویتامین‌های گروه B دیگر (B12 و فولات) اثرات هم‌افزا دارد.

• مکمل‌های B6 فقط در صورت تجویز پزشک مصرف شوند، زیرا مصرف بیش‌ازحد ممکن است باعث آسیب عصبی شود.

علائم مسمومیت با ویتامین B6 (مصرف بیش از حد)

هرچند این ویتامین محلول در آب است و مقدار اضافی آن از طریق ادرار دفع می‌شود، اما مصرف دوزهای بالا از مکمل‌ها (معمولاً بالای 100 میلی‌گرم در روز) ممکن است منجر به علائمی مانند:

• بی‌حسی دست و پا

• اختلال در راه‌رفتن

• حالت تهوع و درد شکمی

• حساسیت نوری

 

جمع‌بندی

ویتامین B6 یکی از اجزای ضروری برای سلامت کامل بدن است؛ از مغز و روان گرفته تا عضلات و سیستم ایمنی. این ویتامین در غذاهای متنوعی یافت می‌شود و کمبود آن می‌تواند به مشکلات متعددی منجر شود. با رعایت یک رژیم غذایی متعادل و غنی از منابع طبیعی B6، می‌توان سلامت عمومی را بهبود داد و از بسیاری از بیماری‌های مزمن پیشگیری کرد. همچنین در صورت نیاز، با مشورت پزشک، مصرف مکمل B6 به‌صورت موقت می‌تواند مؤثر باشد.