اوره که با نام کاربامید نیز شناخته می‌شود، ترکیبی بی‌خطر است که در نتیجه متابولیسم پروتئین‌ها تولید شده و به‌وفور در ادرار پستانداران یافت می‌شود. در واقع این ترکیب از طریق کلیه‌ها از بدن دفع می‌شود؛ اما در شرایطی مانند ابتلا به بیماری‌های کلیوی، اوره به‌طور کامل از بدن دفع نمی‌شود و مقدار آن در خون افزایش می‌یابد و باعث ایجاد عوارضی در فرد مبتلا می‌شود. در این مقاله از وب‌سایت حس‌تازگی به شناخت اوره، خطرات ناشی از افزایش اوره در بدن، مواد غذایی مفید و مضر در شرایط افزایش اوره و نوشیدنی‌های مفید به هنگام افزایش اوره می‌پردازیم.
اوره چیست
اوره ماده‌ای است که در اثر تجزیه پروتئین در کبد تولید می‌شود. کلیه‌ها اوره را از خون خارج کرده و وارد ادرار می‌کنند. اوره را می‌توان در آزمایشگاه نیز ساخت. این ترکیب در سال 1828 به‌طور مصنوعی توسط شیمیدان آلمانی فردریش ولر در آزمایشگاه تولید شد. بیش از 90 درصد تولید اوره به بخش کشاورزی اختصاص دارد و به‌عنوان کود از آن استفاده می‌شود. زیرا اوره دارای بیشترین میزان نیتروژن در بین تمام مواد شیمیایی است. نیتروژن در خاک، دوباره به یون آمونیوم و دی‌اکسید کربن تجزیه می‌شود. باکتری‌های تثبیت‌کننده نیتروژن، آمونیوم را به نیترات‌اکسید تبدیل می‌کنند که به‌راحتی توسط ریشه‌های گیاه جذب می‌شود. علاوه بر کشاورزی، اوره به‌عنوان خوراک دام نیز مصرف می‌شود، زیرا گاو می‌تواند آن را به پروتئین تبدیل کند. همچنین در ترکیب نرم‌کننده‌های مراقبت از پوست از اوره استفاده می‌شود.
افزایش اوره در بدن چه خطراتی دارد
افرایش اوره خون یا اورمی یک وضعیت بالینی است که معمولاً به‌دلیل کاهش عملکرد کلیه رخ می‌دهد و با اضافه‌بار مایعات، تعادل‌نداشتن الکترولیت‌ها، ناهنجاری‌های متابولیک و تغییرات فیزیولوژیکی مشخص می‌شود. اصطلاح «اورمی» در لغت به معنای «ادرار در خون» است که بیشتر در بیماری مزمن و مرحله نهایی نارسایی کلیوی ایجاد می‌شود. بااین‌حال، در آسیب حاد کلیه نیز ممکن است روی دهد. در واقع اورمی زمانی رخ می‌دهد که کلیه‌ها آسیب ببینند. در نتیجه آسیب کلیوی سموم یا مواد زائد موجود در بدن که کلیه‌ها معمولاً از طریق ادرار آن‌ها را دفع می‌کنند، وارد جریان خون می‌شوند.
اوره باعث سمی‌شدن بافت‌های مختلف به‌ویژه سیستم عصبی می‌شود. افزایش اوره خون علائمی مانند تهوع، استفراغ، خستگی، بی‌اشتهایی یا کم‌اشتهایی، گرفتگی عضلانی به‌خصوص عضلات پاها، خارش، سوزش و قرمزی پوست، سردرد، مشکل در تمرکز و تغییر ذهنیت را در پی دارد. این عوارض کیفیت زندگی بیمار را به‌مقدار قابل‌توجهی کاهش می‌دهد، در صورت درمان‌نشدن می‌تواند منجر به عوارض شدیدتر و مرگ شود.
غذاهای مناسب برای کاهش اوره
افرادی که اوره آن‌ها افزایش‌یافته است باید غذاهایی را انتخاب کنند که سطح کمتری از سدیم، پتاسیم و فسفر دارند. این غذاها عبارت‌اند از:
- میوه: ازجمله سیب، زغال‌اخته، انگور، آناناس و توت‌فرنگی
- سبزی‌ها: ازجمله گل‌کلم، کاهو، پیاز، فلفل و تربچه
- نان‌ها: ازجمله پیتا، تورتیلا و نان خمیرترش
- پروتئین: ازجمله گوشت گاو و مرغ
- کربوهیدرات‌ها: ازجمله برنج سفید و ذرت بوداده بدون نمک
غذاهای مضر برای اوره چیست
برای بیش از یک قرن، اعتقاد بر این بود که رژیم غذایی محدود در پروتئین، می‌تواند بسیاری از علائم اورمی را بهبود بخشد. در واقع رژیم غذایی کم‌پروتئین همواره مصرف فسفات و سدیم را کاهش می‌دهد. ازآنجاکه اورمی اغلب در نتیجه نارسایی کلیوی ایجاد می‌شود، مواد غذایی مفید و مضر در شرایط اورمی و نارسایی کلیوی مشابه است. به‌طورکلی در شرایط اورمی علاوه بر محدودیت مصرف منابع غذایی پروتئینی از قبیل گوشت قرمز، مرغ، ماهی، تخم‌مرغ، لبنیات و حبوبات، باید از مصرف مواد غذایی که می‌توانند بار کلیوی را افزایش دهند نیز پرهیز شود؛ بنابراین مصرف مواد غذایی زیر در شرایط نارسایی کلیوی که منتج به اورمی نیز می‌شود، توصیه نمی‌شود.
غذاهای کنسروی
سدیم، یک ماده معدنی طبیعی و ماده اصلی نمک است که اغلب در غذاهای کنسرو شده، به‌مقدار زیاد یافت می‌شود. تولیدکنندگان این محصولات معمولاً برای افزایش ماندگاری و بهبود طعم غذاها، به آن‌ها سدیم اضافه می‌کنند. افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه باید از خوردن غذاهای کنسرو شده مانند سوپ، سبزی‌ها و لوبیا اجتناب کرده یا آن‌ها را محدود کنند؛ زیرا کلیه‌های آن‌ها نمی‌توانند سدیم اضافی را آن‌طور که باید دفع کنند. انتخاب غذاهای کنسرو شده با برچسب «کم‌سدیم» می‌تواند به کاهش میزان سدیم مصرفی این افراد کمک کند.
نوشیدنی‌های تیره‌رنگ
بسیاری از تولیدکنندگان نوشیدنی‌های تیره‌رنگ، به محصولات خود فسفر اضافه می‌کنند تا طعم آن‌ها را بهبود بخشند، عمر مفید آن‌ها را طولانی‌تر کنند و از تغییر رنگ آن‌ها جلوگیری کنند. فسفر که به شکل افزودنی در کولاهای تیره و آبجو نیز یافت می‌شود، قابلیت جذب بالایی در بدن انسان دارد و برای افرادی که از رژیم غذایی کلیوی پیروی می‌کنند، توصیه نمی‌شود.
آووکادو
اگرچه به‌طورکلی آووکادو یک محصول غذایی مفید محسوب می‌شود، ممکن است لازم باشد افراد مبتلا به مشکلات کلیوی از مصرف آن اجتناب کرده یا آن را محدود کنند؛ زیرا آووکادو سرشار از پتاسیم است. در واقع یک آووکادو با وزن حدود 200 گرم حاوی 975 میلی‌گرم پتاسیم است؛ طبق راهنمای بنیاد ملی کلیه، هر ماده غذایی که بیش از 200 میلی‌گرم پتاسیم در هر وعده داشته باشد، پتاسیم بالایی دارد.
موز
یک موز بزرگ حاوی 487 میلی‌گرم پتاسیم است، در نتیجه افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه باید از خوردن این میوه خودداری کرده یا مصرف آن را محدود کنند. بسیاری از میوه‌های استوایی دیگر نیز دارای پتاسیم بالایی هستند. آناناس ممکن است جایگزین مناسبی باشد؛ زیرا حاوی مقدار بسیار کمتری پتاسیم در مقایسه با سایر میوه‌های استوایی است.
پرتقال و آب‌پرتقال
پرتقال و آب‌پرتقال مواد غذایی غنی از پتاسیم هستند. یک پرتقال کوچک حاوی 174 میلی‌گرم پتاسیم است، 250 گرم آب‌پرتقال هم حاوی 441 میلی‌گرم پتاسیم است. میوه‌های جایگزین که پتاسیم کمتری دارند عبارت‌اند از انگور، سیب و کرن‌بری.
میوه‌های خشک
میوه‌های خشک منابع فشرده مواد مغذی موجود در میوه‌های تازه هستند. در واقع تجاوز از مقدار مصرف توصیه‌شده روزانه آن‌ها آسان‌تر است. افرادی که دارای رژیم غذایی کلیوی هستند باید از مصرف زردآلو، خرما، آلو خشک و کشمش که همگی سرشار از پتاسیم هستند، پرهیز کنند.
گوجه‌فرنگی
گوجه‌فرنگی یکی دیگر از مواد غذایی پر پتاسیم است که افراد دارای رژیم کلیوی باید مصرف آن را محدود کنند. یک فنجان (245 گرم) سس گوجه‌فرنگی حاوی 728 میلی‌گرم پتاسیم است.
برنج قهوه‌ای
اگرچه برنج قهوه‌ای دارای ریزمغذی‌های مفید است، محتوای فسفر و پتاسیم بالاتری نسبت به برنج سفید دارد. یک فنجان (155 گرم) برنج قهوه‌ای پخته‌شده حاوی 149 میلی‌گرم فسفر و 94.6 میلی‌گرم پتاسیم است، درحالی‌که یک فنجان (186 گرم) برنج سفید پخته حاوی 68.8 میلی‌گرم فسفر و 53.9 میلی‌گرم پتاسیم است. بلغور، گندم‌سیاه و کوسکوس جایگزین‌های مناسبی برای برنج قهوه‌ای هستند.
لبنیات
علی‌رغم اینکه مصرف لبنیات و شیر برای سلامت استخوان‌ها مفید است، برای افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه یا اورمی، مصرف بیش‌ازحد لبنیات می‌تواند مضر باشد. دلیل این امر این است که لبنیات سرشار از فسفر و پتاسیم هستند. یک فنجان (244 گرم) شیر کامل حاوی 205 میلی‌گرم فسفر و 322 میلی‌گرم پتاسیم است. در این شرایط شیر نارگیل ممکن است جایگزین مناسبی باشد، زیرا پتاسیم، سدیم و اگزالات کمی دارد.
گوشت‌های فراوری‌شده
گوشت‌های فراوری‌شده گوشت‌هایی هستند که تولیدکنندگان به آن‌ها نمک اضافه کرده‌اند و آن‌ها را خشک کرده، پخته‌اند یا کنسرو کرده‌اند. برخی از نمونه‌های این گوشت‌ها عبارت‌اند از هات‌داگ، بیکن و پپرونی. در واقع به این فرآورده‌ها برای بهبود و حفظ طعم، مقدار زیادی نمک اضافه شده است. اگر فردی به‌طور مداوم از این فرآورده‌ها استفاده کند، حفظ سدیم مصرفی‌اش در محدوده توصیه‌شده دشوار خواهد بود.
علائم اوره بالا در بدن
اوره بالا (Hyperuremia) زمانی رخ می‌دهد که سطح اوره یا نیتروژن اوره خون (BUN) در بدن از حد نرمال فراتر رود. اوره یکی از مواد زائد حاصل از تجزیه پروتئین در کبد است که از طریق کلیه‌ها دفع می‌شود. افزایش سطح آن معمولاً نشان‌دهنده‌ی اختلال در عملکرد کلیه‌ها یا مصرف بیش از حد پروتئین است. اگر اوره در بدن تجمع پیدا کند، می‌تواند باعث بروز علائمی شود که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شوید:
خستگی و بی‌حالی مداوم
یکی از رایج‌ترین علائم، احساس ضعف عمومی، خستگی زودرس و کاهش سطح انرژی است که ناشی از تجمع مواد زائد در خون است.
سردرد و گیجی
افزایش اوره می‌تواند به عملکرد مغز آسیب برساند و باعث اختلال در تمرکز، سردرد و حتی در موارد شدید، گیجی و گیجی ذهنی شود.
تهوع و بی‌اشتهایی
سطح بالای اوره در خون ممکن است سیستم گوارشی را تحت تأثیر قرار داده و باعث احساس تهوع، استفراغ و کاهش اشتها شود.
بوی بد دهان (بوی آمونیاک)
زمانی که کلیه‌ها نتوانند اوره را به‌درستی دفع کنند، بدن از طریق بزاق تلاش می‌کند آن را خارج کند و این موضوع منجر به بوی ناخوشایند شبیه آمونیاک از دهان می‌شود.
تکرر ادرار یا کاهش حجم ادرار
بسته به علت افزایش اوره، ممکن است فرد دچار افزایش یا کاهش دفعات ادرار شود.
درد عضلات و گرفتگی پاها
تجمع اوره ممکن است تعادل الکترولیت‌های بدن را به‌هم بزند و موجب درد، سفتی یا گرفتگی عضلات شود.
اختلال در خواب
بی‌خوابی یا خواب ناآرام نیز از دیگر علائمی است که با تجمع مواد سمی در بدن مرتبط است.
در صورت مشاهده این علائم، به‌ویژه در افراد دارای سابقه بیماری‌های کلیوی یا مصرف بالای گوشت و پروتئین، مشاوره پزشکی و انجام آزمایش خون توصیه می‌شود. کنترل مصرف پروتئین، نوشیدن آب کافی و اصلاح سبک زندگی از راهکارهای موثر در کنترل سطح اوره است.
نوشیدنی‌های مناسب برای کاهش اوره
مصرف نوشیدنی‌های زیر برای کمک به کاهش اوره توصیه می‌شود:
آب
آب بهترین نوشیدنی است، زیرا نه‌تنها مفید است؛ بلکه کالری نیز ندارد.
آب گازدار
نوشابه‌های تیره می‌تواند بیشتر ازآنچه فکر می‌کنید به کلیه‌ها آسیب برسانند. بااین‌حال، اگر نمی‌توانید نوشیدن نوشابه را متوقف کنید، آب گازدار می‌تواند بهترین گزینه برای شما باشد. آب گازدار در طعم‌های مختلف موجود است، اما مانند هر ماده غذایی دیگر، خواندن برچسب آن برای اطمینان از ترکیبات موجود در آن بسیار اهمیت دارد.
اسموتی
اگر نیاز دارید خنک شوید، ممکن است مصرف اسموتی گزینه مناسبی برای صبحانه یا ناهار شما باشد؛ اما اگر به بیماری مزمن کلیه مبتلا هستید، باید احتیاط کنید؛ زیرا ممکن است بعضی از اسموتی‌ها دارای پتاسیم و فسفر بالایی باشند. اگر بیماری کلیوی دارید و باید مصرف مایعات خود را محدود کنید، استفاده از میوه‌های یخ‌زده راهکاری مناسب برای کاهش مقدار مایع اسموتی شما است؛ زیرا به‌این‌ترتیب می‌توانید مقدار مطلوبی از ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها را از طریق نوشیدن یک اسموتی خوشمزه دریافت کنید.
قهوه
مصرف متعادل قهوه بدون افزودن شیر یا خامه نیز ممکن است در افراد مبتلا به نارسایی کلیوی بدون مشکل باشد.
چای سبز
نوشیدن چای سبز به‌صورت روزانه «پلی‌فنول‌ها» را که به‌عنوان آنتی‌اکسیدان عمل می‌کنند، به بدن شما می‌رساند. برای کسانی که مشکلات کلیوی دارند، چای سبز یک نوشیدنی با کالری صفر و ایدئال است.
آب سیب
آب سیب حاوی پتاسیم زیادی نیست و مصرف آن در افراد مبتلا به اورمی توصیه می‌شود. آب کرن‌بری هم در این مورد ممکن است مفید باشد. بااین‌حال باید به مقدار قند موجود در این نوشیدنی‌ها توجه کنید.
جمع‌بندی: چطور اورمی را بهبود دهیم
اورمی یک وضعیت پزشکی جدی است. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که کلیه‌ها نتوانند به‌طور مؤثر مواد زائد و مواد اضافی خون را فیلتر کنند. این امر منجر به تجمع اوره و سایر سموم در جریان خون و درنتیجه باعث ایجاد طیف وسیعی از علائم و عوارض در کل بدن می‌شود. علائم شایع اورمی عبارت‌اند از خستگی، حالت تهوع، استفراغ، از دست دادن اشتها، گیجی، خارش، گرفتگی عضلات و تورم در دست‌ها و پاها. در صورت درمان‌نشدن، اورمی می‌تواند به مراحل شدیدتر پیشرفت کند و منجر به عوارض خطرناکی مانند تشنج، کما و حتی مرگ شود. درمان اورمی ممکن است شامل استفاده از داروها برای مدیریت علائم و تغییر رژیم غذایی معمولی به رژیم غذایی کم پروتئین و محدود در فسفر، سدیم و پتاسیم برای کاهش تجمع مواد زائد یا حتی انجام دیالیز باشد.
منابع
- https://www.cancer.gov/publications/dictionaries/cancer-terms/def/urea
- Zemaitis MR, Foris LA, Katta S, et al. Uremia. [Updated 2024 Mar 29]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441859/
- https://www.acs.org/molecule-of-the-week/archive/u/urea.html
- https://www.healthline.com/health/uremia#complications
- https://www.webmd.com/drugs/2/drug-6047-829/urea-topical/urea-keratolytic-topical/details
- https://www.medicalnewstoday.com/articles/what-foods-are-bad-for-kidneys
- https://cfkc.org/post/top-8-best-drinks-for-people-with-kidney-disease
- William E. Mitch, Dietary therapy in uremia: The impact on nutrition and progressive renal failure,
- Kidney International, Volume 57, Supplement 75, 2000, Pages S38-S43,
- https://cfkc.org/post/top-5-healthy-drinks-for-people-with-kidney-disease
بروزترین مقالات در شبکات اجتماعی