همه چیزهایی که دربارۀ ویتامین B1 باید بدانید

ویتامین B1 یا تیامین، یکی از ویتامین‌های ضروری و محلول در آب است که نقش حیاتی در تولید انرژی و حفظ عملکردهای سیستم عصبی، قلبی و ایمنی دارد. با وجود اینکه بدن نمی‌تواند این ویتامین را ذخیره کند، تأمین روزانه آن از طریق مصرف غذاها یا مکمل‌ها ضروری است. در این مقاله، به معرفی منابع غذایی تیامین، علائم کمبود آن و ارتباطش با برخی بیماری‌ها و داروها پرداخته خواهد شد تا اهمیت این ویتامین را در سلامت بدن بهتر درک کنیم.

ویتامین B1 چیست

ویتامین B1 که با نام تیامین نیز شناخته می‌شود، مانند تمام ویتامین‌های گروه B، یک ویتامین محلول در آب است. تیامین به شکستنِ کربوهیدرات‌ها برای تأمین انرژی کمک می‌کند. اگرچه کبد می‌تواند مقدار کمی تیامین ذخیره کند، اما از آنجایی که بدن به‌طور طبیعی آن را نمی‌سازد، باید هر روز تیامین را از غذاها یا در برخی موارد، از مکمل‌ها دریافت کنیم. تیامین به درمان برخی از عوامل مسببِ نارسایی قلبی کمک می‌کند، سلامت سیستم عصبی را حفظ می‌کند، سیستم ایمنی را تقویت می‌کند، خطر ابتلا به بیماری چشمیِ آب‌مروارید را کاهش می‌دهد و در تنظیم قند خون نقش دارد.

ویتامین B1 در چه غذاهایی یافت می‌شود

تقریباً نیمی از ویتامین B1 به‌طور طبیعی از طریق غذاها دریافت می‌شود و مابقی آن از غذاهای غنی‌شده یا مکمل‌ها به بدن می‌رسد. ویتامین B1 به‌طور طبیعی در آجیل‌ها، تخم‌مرغ، میوه‌ها و سبزیجاتی مانند گل‌کلم، کلم، مارچوبه، سیب‌زمینی، پرتقال و همچنین در غلاتِ کامل وجود دارد. به‌علاوه معمولاً غلات صبحانه و برخی از آردهای سفید با این ویتامین غنی می‌شوند. حرارت‌دادن، پختن و جوشاندن این غذاها در آب، سبب خارج‌شدنِ تیامین آن‌ها می‌شود، زیرا این ویتامین محلول در آب است.

 علائم و عوارض کمبود ویتامین B1 چیست

علائم و نشانه‌های کمبود تیامین می‌توانند غیراختصاصی و مبهم باشند، گاهی هم علائم بیماری‌های دیگر را تقلید می‌کنند. تهوع و استفراغ، سردرد، ضعف عضلانی، تنگی نفس به‌خصوص در هنگام درازکشیدن، مشکل در راه‌رفتن، پادرد، ضربان قلب سریع (تاکی‌کاردی)، کاهش قدرت سیستم ایمنی، کاهش وزن، افسردگی از علائم کمبود این ویتامین هستند.

کمبود تیامین می‌تواند منجر به هذیان، گیجی، کاهش آگاهی از محیط و ناتوانی در تفکر واضح شود که این شرایط اغلب به دلیل مصرف بیش از حد الکل است.  از دست دادن اشتها به طور غیرمعمول می‌تواند یکی از اولین علائم کمبود تیامین باشد. تیامین نقش کلیدی در تنظیم علائم گرسنگی و سیری در مغز دارد؛ بنابراین ذخایر ناکافی تیامین ممکن است عملکرد این فرایند را مختل کند. کمبود تیامین سبب خستگی می‌شود که بسته به‌شدت کمبود آن ممکن است به‌سرعت یا در طول زمان ظاهر شود.

کمبود تیامین ممکن است باعث ایجاد تغییراتی در خلق‌وخو شود، به‌طوری که افراد تحریک‌پذیرتر شده یا به‌راحتی ناراحت می‌شوند. احساس تحریک‌پذیری اغلب یکی از اولین نشانه‌های کمبود تیامین است و ممکن است در عرض چند هفته همراه با خستگی ظاهر شود.

از آنجایی که تیامین به سلامت عصب بینایی چشم نیز کمک می‌کند، کمبود این ویتامین می‌تواند باعث تورم عصب بینایی شود که منجر به تاری دید خواهد شد. در صورت درمان‌نشدن، آسیب عصب بینایی می‌تواند در نهایت منجر به از دست دادن بینایی شود. با این حال، این مسئله بسیار نادر است.

از جمله شناخته‌شده‌ترین بیماری‌های ناشی از کمبود طولانی‌مدت و شدید تیامین، بِری‌بِری است که خود به دو نوع خشک و مرطوب تقسیم می‌شود. بری‌بریِ خشک می‌تواند باعث ایجاد اختلالات عصبی و عضلانی شود؛ این بیماری با علائمی مثل احساس گزگز یا سوزن‌سوزن شدن انگشتان پا، احساس سوزش در پاها به‌خصوص در شب، گرفتگی و ناراحتی ساق پا، ضعف و تحلیل‌رفتن عضلات یا آتروفی همراه است. بری بریِ مرطوب باعث مشکلات قلبی می‌شود، مانند ضربان قلب سریع، تنگی نفس و ورمی که عمدتاً پاها را درگیر می کند؛ در نهایت، عملکرد قلب کاهش می‌یابد و منجر به نارسایی قلبی خواهد شد. علاوه بر تجمع مایع در پاها یا اِدِم، نارسایی قلبی می‌تواند بر ریه‌ها تأثیر بگذارد و باعث اِدِمِ ریوی شود. بری‌بریِ نوزادی معمولاً در نوزادان بین 3 تا 4 هفته مشاهده می‌شود.

نارسایی قلبی می‌تواند به‌طور غیرمنتظره‌ای در این نوزادان ایجاد شود. سندرم وِرنیکه کورساکُف (Wernicke-Korsakoff) با ناهنجاری‌های مغزی مختلف همراه است، این سندروم در افرادی که مقادیر بیش از حد الکل مصرف می‌کنند، بیشتر است. ناهنجاری‌های مغزی می‌توانند بدون هیچ علامتی وجود داشته باشند و زمان کمبود تیامین، افزایش یابد. این سندرم دو مرحله دارد: آنسِفالوپاتی Wernicke که اگر درمان نشود، ممکن است به کما و حتی مرگ منجر شود. علائم این مرحله عبارتند از  سرگردانی، بی‌حالی، مشکل در راه رفتن، مشکلات بینایی، مانند نیستاگموس (حرکات غیر ارادی چشم) و ضعف عضلات چشم. مرحله دوم این بیماری روان‌پریشی کورساکوف بوده که با از دست دادن حافظه و دیگر علائم مشخص می شود.

چه کسانی بیشتر در معرض کمبود ویتامین B1 هستند

افرادی که بیشتر در معرض خطر کمبود ویتامین B1 هستند؛ عبارتند از کسانی که پیروِ رژیم غذایی سرشار از کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده‌اند، چاق هستند، سرطان دارند، دیالیز می‌شوند، جراحیِ بای‌پَس معده داشتند، به‌صورت مزمن الکل مصرف می‌کنند، روزانه بیش از 16 اونس قهوه یا چای می‌نوشند، به‌طور منظم برای سوزش سرِ دل آنتی‌اسید می‌خورند یا از داروهای فوروزماید، فاموتیدین، فلوروکینولون و متفورمین استفاده می‌کنند.

مصرف بیش از حد ویتامین B1 چه عوارضی دارد

بعید است مصرف بیش از حد تیامین، عوارض جانبی ایجاد کند. زیرا این ویتامین محلول در آب بوده و مقدار اضافی آن از طریق ادرار دفع می‌شود. در واقع هیچ حد بالایی برای ویتامین B1 وجود ندارد. به نظر می‌رسد دوزهای تا 50 میلی گرم آن بی‌خطر هستند.

برخی از مکمل‌های غذایی ممکن است حاوی تیامین هیدروکلراید، نوعی ویتامین B1 باشند. این ترکیب به‌صورت تزریقی نیز موجود است. عوارض جانبی آن ممکن است شامل تحریک پوست و چشم، تحریک دستگاه تنفسی، آسیب چشم و فلج اسپاستیک باشد. همچنین ممکن است ضربان قلب سریع، درد شکم، بثورات پوستی، تورم صورت، واکنش‌های آلرژیک و عوارض جانبی خفیف مانند تهوع، استفراغ و اسهال نیز رخ دهد.

ویتامین B1 با چه داروهایی تداخل دارد

تیامین تداخلات جدی شناخته شده‌ای با سایر داروها ندارد. اما با داروهای آزیترومایسین، کلاریترومایسین و اریترومایسین تداخلات متوسط دارد. دیگوکسین ممکن است توانایی سلول‌های قلب را برای جذب و استفاده از ویتامین B1 کاهش دهد. دیورتیک‌ها به‌ویژه فوروزماید، ممکن است سطح ویتامین B1 را در بدن کاهش دهند. همچنین فِنی‌توئین یا دیلانتین باعث کاهش سطح تیامین در خون افراد مصرف‌کننده این داروها می‌شود.

جمع‌بندی: اهمیت ویتامین B1 در سلامت بدن

ویتامین B1 یا تیامین، نقش اساسی در تأمین انرژی بدن و حفظ سلامت سیستم عصبی و قلبی دارد. مصرف روزانه این ویتامین از طریق منابع غذایی یا مکمل‌ها ضروری است، چرا که بدن نمی‌تواند آن را ذخیره کند. علائم کمبود تیامین می‌تواند به‌صورت اختلالات عصبی، ضعف عضلانی و مشکلات قلبی بروز کند. اگرچه مصرف بیش از حد این ویتامین به‌ندرت مشکلات جدی ایجاد می‌کند، اما شناخت منابع غذایی حاوی تیامین و حفظ تعادل در مصرف آن برای سلامت بدن بسیار حائز اهمیت است.

منابع

1. https://www.healthline.com/health/vitamin-watch-b1-thiamine
2. https://www.medicalnewstoday.com/articles/219545
3. Duca, J., & Lum, C. (2014). Rare Presentation of Thiamine Deficiency as Gastrointestinal Syndrome. Hawai'i Journal of Medicine & Public Health, 73(9 Suppl 1), 46.
4. Roda, M., di Geronimo, N., Pellegrini, M., & Schiavi, C. (2020). Nutritional Optic Neuropathies: State of the Art and Emerging Evidences. Nutrients, 12(9), 2653. https://doi.org/10.3390/nu12092653
5. Staff, N. P., & Windebank, A. J. (2014). Peripheral neuropathy due to vitamin deficiency, toxins, and medications. Continuum (Minneapolis, Minn.), 20(5 Peripheral Nervous System Disorders), 1293–1306. https://doi.org/10.1212/01.CON.0000455880.06675.5a
6. Hammond, N., Wang, Y., Dimachkie, M. M., & Barohn, R. J. (2013). Nutritional neuropathies. Neurologic clinics, 31(2), 477–489. https://doi.org/10.1016/j.ncl.2013.02.002
7. Osiezagha, K., Ali, S., Freeman, C., Barker, N. C., Jabeen, S., Maitra, S., Olagbemiro, Y., Richie, W., & Bailey, R. K. (2013). Thiamine deficiency and delirium. Innovations in clinical neuroscience, 10(4), 26–32.
8. Liu M, Alimov AP, Wang H, Frank JA, Katz W, Xu M, Ke ZJ, Luo J. Thiamine deficiency induces anorexia by inhibiting hypothalamic AMPK. Neuroscience. 2014 May 16;267:102-13. doi: 10.1016/j.neuroscience.2014.02.033. Epub 2014 Mar 5. PMID: 24607345; PMCID: PMC3995829.

9.https://www.medicinenet.com/who_is_most_at_risk_for_vitamin_b1_deficiency/article.htm

10. https://www.livestrong.com/article/367247-vitamin-b1-overdose-symptoms/
11. https://www.rxlist.com/thiamine/generic-drug.htm
12. https://www.stlukes-stl.com/health-content/medicine/33/000988.htm