ویتامین B3 که به‌عنوان نیاسین شناخته می‌شود، یکی از ویتامین‌های ضروری گروه B است که نقش حیاتی در متابولیسم انرژی و عملکردهای سلولی دارد. این ویتامین به دو شکل نیکوتینیک اسید و نیکوتین آمید در غذاها و مکمل‌ها وجود دارد و بدن می‌تواند آن را از اسیدآمینه تریپتوفان نیز تولید کند. کمبود ویتامین B3 می‌تواند منجر به بیماری پلاگر شود که با علائمی نظیر درماتیت، اسهال و زوال عقل همراه است. در این مقاله به بررسی منابع غذایی ویتامین B3، علائم و عوارض کمبود ویتامین و همچنین تأثیرات مصرف بیش از حد آن خواهیم پرداخت. با توجه به اهمیت ویتامین B3 در حفظ سلامت بدن، آگاهی از این موضوع می‌تواند به پیشگیری از مشکلات مرتبط با کمبود آن کمک کند.
ویتامین B3 چیست
نیاسین یا ویتامین B3 به‌طور طبیعی در برخی غذاها یافت می‌شود. دو شکل رایج ویتامین B3 در غذا و مکمل‌ها عبارت‌اند از نیکوتینیک اسید و نیکوتین آمید. بدن همچنین می‌تواند اسیدآمینه تریپتوفان را به نیکوتین آمید تبدیل کند. نیاسین نوعی ویتامین B محلول در آب است و مقادیر اضافی آن از طریق ادرار دفع می‌شود. نیاسین در اکثر فرایندهای متابولیک در سلول‌هایی که سوبستراها اکسید یا احیا می‌شوند، موردنیاز است؛ همچنین در واکنش‌های کاتابولیک که انرژی بالقوه موجود در کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها به انرژی اولیه سلول‌ها منتقل می‌شود، شرکت می‌کند. ویتامین B3 برای آنزیم‌های درگیر در عملکردهای حیاتی سلولی مانند حفظ یکپارچگی ژنوم، کنترل بیان ژن و ارتباطات سلولی موردنیاز است. همچنین در واکنش‌های آنابولیک مانند سنتز کلسترول و اسیدهای چرب و در حفظ عملکرد آنتی‌اکسیدانی سلولی نقش مهمی ایفا می‌کند.
ویتامین B3 در چه غذاهایی یافت می‌شود
ویتامین B3 به‌طور معمول در جگر، سینه مرغ، ماهیِ تن، بوقلمون، ماهی سالمون، گوشت گاو، بادام‌زمینی، آووکادو، برنج قهوه‌ای، گندم کامل، قارچ، نخودسبز و سیب‌زمینی یافت می‌شود.
علائم کمبود ویتامین B3
کمبود ویتامین B3 باعث ایجاد بیماری‌ای به نام پلاگر می‌شود. پلاگِر وضعیتی است که ناشی از سطوح پایین نیاسین یا پیش‌ساز آن، تریپتوفان است. بیماری پلاگر معمولاً به سه علامت اصلی مشخص می‌شود، درماتیت، زوال عقل و اسهال. این بیماری در نهایت می‌تواند منجر به مرگ شود.
بیماری پلاگر که به علت کمبود ویتامین B3 ایجاد می‌شود، با بثورات رنگ‌دانه‌ای یا تغییر رنگ قهوه‌ای در پوست، در معرض نور خورشید مشخص می‌شود. پوست به‌ویژه در ناحیۀ آرنج، زانو و پا، ظاهری زبر و آفتاب‌سوخته پیدا می‌کند.
ابتلا به پلاگر در جمعیت‌های صنعتی و شهری، غیرمعمول است؛ این بیماری بیشتر در افرادی که در فقر زندگی می‌کنند، مانند پناهندگان و افراد آواره که رژیم‌های غذاییِ بسیار محدودی با حداقلِ نیاسین و پروتئین دارند، مشاهده می‌شود. پلاگر اوایل قرن بیستم در میان افراد فقیری که جنوب ایالات متحده و بخش‌هایی از اروپا زندگی می‌کردند و رژیم غذایی‌شان عمدتاً از ذرت تشکیل می‌شد، رایج بود.
علائم کمبود ویتامین B3 را می‌توان به سه دسته علائم گوارشی، پوستی و عصبی تقسیم کرد. علائم گوارشی کمبود ویتامین B3 عبارت‌اند از
- کم‌اشتهایی
- حالت تهوع
- ناراحتی معده
- افزایش ترشح بزاق و درد شکم
- درد دهان
- ورم زبان که به دلیل آتروفی جوانه‌های زبان، زبان قرمز رنگ می‌شود و بلع را دشوار می‌کند
- اسهال که گاهی اوقات خونی و مخاطی است.
علائم پوستی کمبود ویتامین B3 اِریتماتوز پوست است که با احساس سوزش همراه است. علاوه بر این، تاول‌هایی به نام پلاگر مرطوب وجود دارند.
علائم عصبی کمبود ویتامین B3 هم عبارت‌اند از بی‌حالی، بی‌تفاوتی، افسردگی، اضطراب، تمرکز ضعیف، تحریک‌پذیری، گیجی، سردرگمی و هذیان که در نهایت ممکن است به بی‌حالی و کمای بیمار منجر شود. ضعف عضلانی و فلج موقت هم ممکن است در معاینه بالینی مشهود باشد.
کمبود ویتامین B3 چه عوارضی دارد
عوارض کمبود ویتامین B3 عبارت‌اند از سوءتغذیه و عضله‌سوزی، عفونت ثانویه بثورات پوستی، علائم عصبی روانی، کما و مرگ.
چه کسانی بیشتر در معرض کمبود ویتامین B3 هستند
کمبود ویتامین B3 معمولاً از دریافت ناکافی غذاهای حاوی ویتامین B3 و تریپتوفان ناشی می‌شود. همچنین می‌تواند ناشی از عواملی باشد که تبدیل تریپتوفان به نیاسین را کاهش می‌دهد، مانند مصرف کم سایر مواد مغذی.
افرادی که احتمالاً کمبود نیاسین دارند عبارت‌اند از افراد مبتلا به سوءتغذیه، افرادی که به‌دلیل فقر یا بی‌اشتهایی، اختلال مصرف الکل، ایدز، بیماری التهابی روده یا سیروز کبدی دچار سوءتغذیه هستند، افرادی که مصرف ناکافی ریبوفلاوین، پیریدوکسین و آهن دارند، افراد مبتلا به بیماری هارتناپ، افراد مبتلا به سندرم کارسینوئید.
مصرف بیش از حد ویتامین B3 چه عوارضی دارد
مصرف زیاد ویتامین B3 از طریق غذا، عارضه‌ای ایجاد نمی‌کند. با این حال، مصرف زیاد این ویتامین در غالب مکمل غذایی یا دارو، می‌تواند خطرناک باشد. مصرف 30 تا 50 میلی‌گرم یا بیشتر از این ویتامین معمولاً باعث گرگرفتگی شده و پوست صورت، بازوها و قفسه سینه به‌دلیل گشادشدن عروق خونی قرمز می‌شوند. گرگرفتگی با احساس سوزش، گزگز و خارش همراه است. این علائم و نشانه‌ها معمولاً گذرا بوده و خطرناک نیستند. اما وقتی افراد این ویتامین را در دوزهای 1000 تا 3000 میلی‌گرم در روز برای کاهش چربی خون مصرف می‌کنند با علائم و نشانه‌های جدی‌تری مانند سردرد، بثورات پوستی، سرگیجه، خستگی و حتی افت فشارخون و غش‌کردن مواجه می‌شوند. برای جلوگیری از این عوارض به افراد توصیه می‌شود این مکمل‌ها را همراه با غذا میل کنند.
مصرف طولانی‌مدت ویتامین B3 در دوزهای بالا می‌تواند سبب افزایش سطح آنزیم‌های کبدی شود. اختلال عملکرد کبد خود سبب خستگی، حالت تهوع و بی‌اشتهایی و در نهایت هپاتیت و نارسایی حاد کبدی می‌شود. احتمال بروز اختلال کبدی با استفاده از اشکال آهسته رهش این ویتامین بیشتر است.
ویتامین B3 با چه داروهایی تداخل دارد
ویتامین B3 می‌تواند با برخی داروها تداخل داشته باشد و انواع مختلفی از داروها ممکن است بر سطح نیاسین تأثیر منفی بگذارند. چند نمونه از این داروها عبارت‌اند از ایزونیازید و پیرازین آمید که برای درمان سل استفاده می‌شوند و داروهای ضد دیابت.
جمع‌بندی: B3 ویتامینی ضروری برای بدن
ویتامین B3 یا نیاسین، ویتامینی ضروری برای سلامت بدن است که در متابولیسم انرژی و عملکردهای سلولی نقش کلیدی دارد. این ویتامین در منابع غذایی مختلفی مانند گوشت، ماهی، مغزها و غلات کامل وجود دارد و کمبود آن می‌تواند به بیماری پلاگر منجر شود که با علائمی نظیر درماتیت، اسهال و زوال عقل همراه است. همچنین، مصرف بیش از حد ویتامین B3 به‌ویژه از طریق مکمل‌ها می‌تواند عوارض جانبی جدی ایجاد کند. برای حفظ سلامت و جلوگیری از کمبود ویتامین B3، رعایت یک رژیم غذایی متعادل و غنی از این ویتامین ضروری است. آگاهی از منابع و علائم کمبود ویتامین B3 به افراد کمک می‌کند تا با اتخاذ تدابیر مناسب، از خطرات ناشی از این کمبود جلوگیری کنند.
1.Kirkland JB. Niacin. In: Ross AC, Caballero B, Cousins RJ, Tucker KL, Ziegler TR, eds. Modern Nutrition in Health and Disease, 11th ed. Baltimore, MD: Williams & Wilkins; 2014:331-40.
2.Bourgeois C, Moss J. Niacin. In: Coates PM, Betz JM, Blackman MR, Cragg GM, Levine M, Moss J, White JD, eds. Encyclopedia of Dietary Supplements, 2nd ed. New York, NY: Informa Healthcare; 2010:562-9.
- https://www.healthline.com/nutrition/foods-high-in-niacin
4.Savvidou S. Pellagra: a non-eradicated old disease. Clinics and Practice 2014;4:637. [PubMed abstract]
5.World Health Organization. Pellagra and its prevention and control in major emergencies. 2000.
- Redzic S, Hashmi MF, Gupta V. Niacin Deficiency. [Updated 2023 Jul 25]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557728/
- Li R, Yu K, Wang Q, Wang L, Mao J, Qian J. Pellagra secondary to medication and alcoholism: A case report and review of the literature. Nutrition in Clinical Practice 2016;31:785-9.
- Institute of Medicine. Food and Nutrition Board. Dietary Reference Intakes: Thiamin, Riboflavin, Niacin, Vitamin B6, Folate, Vitamin B12, Pantothenic Acid, Biotin, and Choline. Washington, DC: National Academy Press, 1998.
- McKenney J. New perspectives on the use of niacin in the treatment of lipid disorders. Arch Intern Med 2004;164:697-705.
دیدگاه‌ها
(0)