هر آن چیز که باید در مورد ویتامین کا بدانید

ویتامین کا (K) ویتامینی محلول در چربی است که در روده و کبد ساخته می‌شود و در لخته‌کردن خون نقش دارند. در سال ۱۹۳۵ میلادی دانشمندی دانمارکی به نام هنریک دام  متوجه وجود ماده‌ای شد که باعث لخته‌شدن خون در بدن مرغ  می‌شد و آن را ویتامین  Kنامید. نام ویتامین K از حرف نخست واژه Koagulation در زبان آلمانی یا Coagulation در زبان دانمارکی به معنای انعقاد یا لخته‌شدن گرفته شده است. در این مقاله از وب­سایت حس‌تازگی به معرفی ویتامین K، فواید آن برای بدن، علائم کمبود آن، منابع غذایی این ویتامین، عوارض مصرف بیش‌ازحد این ویتامین و تداخل ویتامین K با بعضی از داروها می‌پردازیم.

ویتامین کا چیست

ویتامین K دارای ترکیباتی است که برای سلامت بدن ضروری هستند. مهم‌ترین این ترکیبات ویتامین K1 و ویتامین K2 است. ویتامین K1 از سبزی‌های برگ‌دار و برخی سبزی‌های دیگر به دست می‌آید. ویتامین K2 گروهی از ترکیبات است که عمدتاً از گوشت، پنیر و تخم‌مرغ به دست می‌آید و توسط باکتری‌ها تولید می‌شود. بدن ویتامین K را در کبد و سایر بافت‌ها از جمله مغز، قلب، پانکراس و استخوان ذخیره می‌کند.

بدن برای ساختن پروتئین‌های خاصی در کبد که باعث لخته‌شدن خون می‌شوند به ویتامین K نیاز دارد. این پروتئین‌ها فاکتورهای انعقادی خون هستند. بدون ویتامین K، کبد نمی‌تواند فاکتورهای انعقادی خون را تولید کند و خون لخته نمی‌شود. دانشمندان در حال بررسی فواید ویتامین K برای سلامت بدن هستند. در ادامه چند نمونه از آنچه این تحقیقات نشان داده‌اند، آورده شده است.

فواید ویتامین کا چیست

ویتامین K نقش مهمی در لخته‌شدن خون، بهبود زخم و سلامت استخوان­ها دارد. افرادی که کمبود ویتامین K دارند بیشتر در معرض خطر خونریزی و شکستگی استخوان هستند. این ویتامین مزایای دیگری نیز دارد که در زیر به بعضی از آن­ها اشاره شده است:

• سلامت استخوان

پوکی استخوان یا «استخوان‌های متخلخل» در میان افراد مسن شایع است. ویتامین K برای سلامت استخوان‌ها مهم است. برخی تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که مقادیر بیشتری از غذاهای غنی از ویتامین K مصرف می‌کنند، استخوان‌های قوی‌تری دارند و نسبت به افرادی که کمتر از این غذاها استفاده می‌کنند، احتمال کمتری برای شکستگی لگن در آن‌ها وجود دارد. به نظر می‌رسد مصرف خوراکی ویتامین K2 و ویتامین K1 باعث استحکام استخوان‌ها می‌شود و خطر شکستگی را در افراد دارای استخوان‌های ضعیف کاهش می‌دهد.

یک متاآنالیز در سال 2022 پس از بررسی نتایج 16 تحقیق بر روی 6425 زن یائسه نشان داد که مصرف مکمل‌های ویتامین K2 تأثیر مثبتی بر معدنی‌شدن استخوان و افزایش استحکام استخوان دارد؛ اما به نظر می‌رسد برای کسانی که دارای استخوان‌های قوی هستند، این ویتامین چندان سودی ندارد. جهت اثبات فواید این ویتامین برای پیشگیری و درمان پوکی استخوان، بهبود تراکم استخوان و جلوگیری از شکستگی، به آزمایش‌های بیشتر و طولانی‌مدت تری نیاز است.

• سلامت دندان‌ها

تحقیقی در سال 2023 بر روی 4965 فرد مسن نشان داد که مصرف مکمل ویتامین K به همراه دریافت متعادل فیبر غذایی در جلوگیری از افتادن دندان در اثر بیماری پریودنتال (عفونت لثه)، به‌ویژه در مردان مؤثر است. براساس تحقیقات حیوانی و با توجه به نقش ویتامین K2 در متابولیسم استخوان، مشخص است که این ویتامین بر سلامت دندان‌ها نیز تأثیر می‌گذارد؛ زیرا یکی از اصلی‌ترین پروتئین‌های تنظیم‌کننده سلامت دندان بنام استئوکلسین، پروتئینی است که برای متابولیسم استخوان حیاتی است و توسط ویتامین K2 فعال می‌شود. استئوکلسین مکانیسمی را تحریک می‌کند که رشد استخوان و عاج دندان را تحریک می‌کند.

• پیشگیری از بیماری عروق کرونر قلب

تجمع کلسیم در شریان‌های اطراف قلب عامل خطر اصلی برای بروز بیماری قلبی است و هر ماده‌ای که بتواند این تجمع کلسیم را کاهش دهد ممکن است به پیشگیری از بیماری قلبی کمک کند. اعتقاد بر این است که ویتامین K با جلوگیری از رسوب کلسیم در پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های قلبی مؤثر است؛ دانشمندان در حال بررسی این موضوع هستند که آیا سطوح پایین ویتامین K در خون از طریق سفت‌تر و باریک‌تر کردن عروق خونی تغذیه‌کننده قلب، خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر قلب را افزایش می‌دهد یا خیر. در یک متاآنالیز در سال 2019 که نتیجه بررسی 21 تحقیق بر روی مجموع 222592 شرکت‌کننده بود، افزایش دریافت ویتامین K1 یا K2 در رژیم غذایی با کاهش متوسط خطر بیماری عروق کرونر قلب مرتبط بود، اما با میزان مرگ‌ومیر ارتباط نداشت.

در تحقیقی در سال 2020 بر روی ارتباط بین ویتامین K رژیم غذایی و خطر بیماری عروق کرونر قلب در بزرگ‌سالان نیز مشخص شد که خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر قلب با مصرف مکمل ویتامین K کاهش می‌یابد. این بررسی نشان داد که K2 مؤثرتر از K1 است. بااین‌وجود، تحقیقات بیشتری برای درک این نکته مورد نیاز است که آیا مکمل‌های ویتامین K ممکن است به پیشگیری از بیماری قلبی کمک کنند.

• پیشگیری از رشد سلول‌های سرطانی کبد

تحقیقات متعددی بر روی ویتامین K2 و انواع خاصی از سرطان انجام شده است. این تحقیقات سلولی و حیوانی نشان می‌دهد که K2 ممکن است از رشد سلول‌های سرطانی کبد جلوگیری کند. بااین‌حال، انجام بررسی‌های طولانی‌مدت و گسترده‌تر برای نشان‌دادن اثر کاهنده ویتامین K2 بر احتمال عود سرطان کبد موردنیاز است.

• پیشگیری از خونریزی در نوزادان دارای سطوح پایین ویتامین K

دادن ویتامین K1 به نوزاد از طریق دهان یا تزریق عضلانی به جلوگیری از خونریزی در نوزادان کمک می‌کند.

• سطوح پایین پروتئین انعقادی خون یا پروترومبین

مصرف ویتامین K1 به‌صورت خوراکی یا تزریقی می‌تواند از خونریزی در افراد دارای سطوح پایین پروترومبین پیشگیری کند. سطوح پایین پروترومبین می‌تواند در نتیجه مصرف داروهای ضد انعقادی مانند وارفارین (کومادین) ایجاد شود.

• اختلالی خونریزی دهنده، نادر و ارثی (کمبود فاکتورهای انعقادی وابسته به ویتامین K یا VKCFD).

مصرف ویتامین K خوراکی یا تزریقی می‌تواند به جلوگیری از خونریزی در افراد مبتلا به VKCFD کمک کند.

• معکوس‌کردن اثرات رقیق‌کنندگی وارفارین.

مصرف ویتامین K1 به‌صورت خوراکی یا تزریقی می‌تواند اثرات وارفارین را معکوس کند.

علائم کمبود ویتامین کا چیست

کمبود این ویتامین بسیار نادر است و معمولاً عوارض کمبود ویتامین K در بزرگ‌سالان دیده نمی‌شود و در نوزادان شایع‌تر است. شیر مادر ویتامین K خیلی کمی دارد و این ویتامین به‌خوبی از طریق جفت به جنین منتقل نمی‌شود. همچنین کبد نوزاد این ویتامین را به‌طور مؤثر استفاده نمی‌کند، در واقع در بدن نوزادان در روزهای اولیه تولد ویتامین K تولید نمی‌شود؛ بنابراین ممکن است دچار کمبود این ویتامین شوند. پزشکان ممکن است کمبود ویتامین K را در موارد زیر در نوزادان تشخیص دهند:

• خونریزی از ناحیه‌ای که بند ناف برداشته شده است
• خونریزی در پوست، بینی، دستگاه گوارش یا سایر نواحی بدن نوزاد
• خونریزی در آلت تناسلی درصورتی‌که نوزاد ختنه شده باشد.
• خونریزی ناگهانی در مغز که بسیار خطرناک و کشنده است.

اما بزرگ‌سالانی که شرایط سلامتی خاصی دارند یا از داروهای خاصی استفاده می‌کنند نیز ممکن است دچار عوارض ناشی از کمبود ویتامین K شوند. به‌عنوان‌مثال در موارد زیر کمبود این ویتامین ممکن است رخ دهد:

• در افرادی که از داروهای ضد انعقاد مانند وارفارین استفاده می‌کنند.
• در افرادی که آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند.
• در افرادی که مبتلا به بیماری‌هایی هستند که باعث سوء جذب چربی‌ها می‌شود، مانند بیماری سلیاک، سیستیک فیبروز، روده کوتاه شده، مشکل کبد، صفرا یا مجاری صفراوی
• در افرادی که رژیم غذایی عاری از ویتامین K دارند.

کمبود شدید ویتامین K می‌تواند باعث کبودی و خونریزی شود، زیرا خون زمان بیشتری برای لخته‌شدن لازم دارد. خونریزی ممکن است در مناطقی غیر از محل بریدگی یا زخم اتفاق بیفتد. خونریزی همچنین ممکن است آشکار یا پنهان باشد، مثلاً فردی به‌راحتی دچار کبودی شود، لخته‌های خونی کوچکی در زیر ناخن‌های فرد ایجاد شود یا مدفوع او سیاه تیره شود (تقریباً مانند قیر) و حاوی مقداری خون باشد. کمبود ویتامین K ممکن است استحکام استخوان‌ها را نیز کاهش دهد و خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهد.

ویتامین کا در کجاها یافت می‌شود

بدن می‌تواند تا حدی ویتامین K1 را به K2 تبدیل کند. میزان ویتامین K1 در یک رژیم غذایی معمولی 9 برابر ویتامین K2 است؛ بنابراین تبدیلK1 به K2 برای بدن مفید است. بااین‌حال، تنها 10 تا 15 درصد ویتامین K1 مصرف‌شده در دستگاه گوارش جذب می‌شود؛ بنابراین K1 جذب‌شده حدود 50 درصد از کل ویتامین K در رژیم غذایی را تشکیل می‌دهد. در نتیجه، می‌توان از مصرف مستقیم ویتامین K2 سود بیشتری برد. باکتری‌های موجود در روده بزرگ نیز ویتامین K2 تولید می‌کنند. بااین‌حال دریافت این ویتامین از طریق مصرف مواد غذایی نیز لازم است. اگرچه متوسط دریافت این ماده مغذی در رژیم غذایی مدرن بسیار کم است. منابع غذایی طبیعی ویتامین K عبارت‌اند از:

• سبزی‌هایی مانند اسفناج، مارچوبه، کلم بروکسل، کلم‌بروکلی، گل‌کلم، کلم، اسفناج، شلغم، کلم، چغندر، جعفری، کاهو
• حبوبات مانند سویا
• تخم‌مرغ
• توت‌فرنگی
• گوشت
• جگر

عوارض استفاده بیش از حد از ویتامین کا

اگرچه ویتامین  Kجزو ویتامین­های محلول در چربی است، اما احتمال مشاهده عوارض ناشی از استفاده بیش از حد ویتامین  Kنادر است و مصرف دوزهای بالای ویتامین K از منابع غذایی این ویتامین به‌نسبت بی‌ضرر است. در واقع مسمومیت ویتامین K بسیار نادر است. به همین دلیل است که حداکثر میزان دریافت برای این ویتامین تعیین نشده است. تنها مورد گزارش‌شده از مسمویت با منادیون یا ویتامین K3 (نوع سنتتیک ویتامین (K ایجاد شده است که در خوراک دام استفاده می‌شود و برای انسان کاربردی ندارد. تصور می‌شود مسمومیت از منادیون با خواص محلول در آب آن مرتبط باشد. مسمومیت با علائم یرقان، افزایش بیلی‌روبین خون و کم‌خونی همولیتیک مشخص می‌شود.

تداخلات دارویی با ویتامین کا

بسیاری از داروها می‌توانند با اثرات ویتامین K تداخل داشته باشند. این داروها شامل آنتی‌اسیدها، رقیق‌کننده‌های خون، آنتی‌بیوتیک‌ها، آسپرین، داروهای سرطان، ضد تشنج‌ها و داروهای کاهنده کلسترول هستند. در اینجا چند مثال آورده شده است:

• وارفارین (کومادین)

ویتامین K با وارفارین (کومادین) که رقیق‌کننده خون است، تداخل جدی دارد. اگر وارفارین مصرف می‌کنید، مطمئن شوید که مقدار ویتامین K که از غذا و مکمل‌ مصرف می‌کنید تقریباً هر روز یکسان باشد. تغییر ناگهانی مقدار ویتامین K دریافتی می‌تواند باعث خونریزی خطرناک (در صورت مصرف کمتر) یا لخته‌شدن خون (در صورت مصرف بیشتر) شود.

• آنتی‌بیوتیک‌ها

آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند باکتری‌های خوب روده شما را از بین ببرند. برخی از این باکتری‌ها ویتامین K می‌سازند. استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها برای بیش از چندین هفته ممکن است میزان ویتامین K ساخته‌شده در روده شما و در نتیجه مقدار این ویتامین را برای استفاده در بدن کاهش دهد.

• داروهای کاهش‌دهنده کلسترول

برخی از افراد برای کاهش سطح کلسترول خون، داروهای کاهنده کلسترول (مانند کلستیرامین، Questran، colestipol و Colestid) مصرف می‌کنند که عملکرد آن‌ها از طریق اتصال با اسیدهای صفراوی است. این داروها مخصوصاً اگر برای چندین سال مصرف شوند، می‌توانند میزان جذب ویتامین K را در بدن کاهش دهند.

• اورلیستات Orlistat (Alli و Xenical) یک داروی کاهش وزن است. این دارو مقدار چربی جذب‌شده توسط بدن را کاهش می‌دهد و می‌تواند جذب ویتامین K را نیز کاهش دهد.

ویتامین K ماده­ای ضروری برای لخته‌شدن خون و سلامت استخوان است. بدن می‌تواند مقدار کمی از این ویتامین را تولید کند، با­این­وجود بخش عمده این ویتامین باید از طریق غذاهایی مانند سبزیجات برگ‌دار و روغن‌های گیاهی موجود در رژیم غذایی دریافت شود. اگرچه کمبود ویتامین K نادر است، اما در صورت عدم مصرف کافی منابع غذایی این ویتامین ممکن است کبودی و افزایش خونریزی رخ دهد.

منابع

1. https://www.webmd.com/vitamins-and-supplements/supplement-guide-vitamin-k
2. https://medlineplus.gov/ency/article/002407.htm
3. https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-983/vitamin-k
4. https://www.healthline.com/nutrition/can-you-overdose-on-vitamins#fat-vs-water-soluble
5. https://www.healthline.com/nutrition/vitamin-k2#bone-health
6. https://www.healthline.com/health/vitamin-k-deficiency#diagnosis
7. https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86_%DA%A9%D8%A7