در سال 2022، تقریباً 390 میلیون انسان 18 ساله و بزرگ‌تر در سراسر جهان دچار کمبود وزن بودند، درحالی‌که 5/2 میلیارد نفر اضافه‌وزن داشتند و از میان آن‌ها 890 میلیون نفر دچار چاقی بودند. در میان کودکان و نوجوانان 5 تا 19 ساله نیز، 390 میلیون نفر اضافه‌وزن داشتند که 160 میلیون نفر از آن‌ها دچار چاقی بودند و 190 میلیون نفر دیگر لاغر بودند. همچنین در سال 2022، حدود 149 میلیون کودک زیر 5 سال کوتاهی قد داشتند، درحالی‌که 37 میلیون کودک زیر 5 دچار چاقی یا اضافه‌وزن بودند.
نزدیک به نیمی از مرگ‌ومیر کودکان زیر 5 سال به سوءتغذیه مرتبط است. سوءتغذیه بیشتر در کشورهای کم‌درآمد یا با درآمد متوسط رخ می‌دهد. زنان، نوزادان، کودکان و نوجوانان در معرض خطر سوءتغذیه هستند. هر کشوری در جهان تحت تأثیر یک یا چند نوع سوءتغذیه قرار دارد. مبارزه با سوءتغذیه در تمام اشکال آن یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های بهداشت جهانی است. در این مقاله از وب‌سایت حس‌تازگی به شناخت سوءتغذیه و انواع آن، خطرات ناشی از سوءتغذیه و راه‌های پیشگیری از آن می‌پردازیم.
سوءتغذیه چیست
سوءتغذیه وضعیتی است که در آن بدن از دریافت ویتامین‌ها، مواد معدنی و سایر مواد مغذی که برای حفظ عملکرد بافت‌ها و اندام‌های سالم نیاز دارد، محروم باشد. سوءتغذیه زمانی رخ می‌دهد که مواد مغذی ضروری به‌اندازه کافی مصرف نشوند یا این مواد مغذی با سرعت بیشتری نسبت به جایگزین شدنشان دفع شوند.
معرفی انواع سو تغذیه
درواقع 4 زیرگروه کلی سوءتغذیه وجود دارد: لاغری، کوتاه‌قدی، کمبود وزن و کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی.
- سوءتغذیه کودکان را در برابر بیماری و مرگ آسیب‌پذیر می‌کند. وزن کم به‌ازای قد، معمولاً نشان‌دهنده کاهش وزن اخیر و شدید است و نشان‌دهنده آن است که فرد غذای کافی برای خوردن نداشته یا یک بیماری عفونی مانند اسهال دارد که باعث کاهش وزن او شده است. کودک خردسالی که عوارض متوسط یا شدید ناشی از سوءتغذیه را نشان می‌دهند، بیشتر در معرض خطر مرگ است؛ اما درمان او همچنان امکان‌پذیر است.
- قد کم به‌نسبت سن، به‌عنوان کوتاه‌قدی شناخته می‌شود. این وضعیت نتیجه سوءتغذیه مزمن یا مداوم است که معمولاً با شرایط بد اجتماعی‌اقتصادی، سلامت و تغذیه نامناسب مادر، بیماری مکرر یا تغذیه و مراقبت نامناسب نوزاد و کودک خردسال در اوایل زندگی همراه است. کوتاه‌قدی مانع از دستیابی کودکان به توانایی‌های فیزیکی و شناختی می‌شود.
- کودکان با وزن کم به‌نسبت سن، به‌عنوان کم‌وزن شناخته می‌شوند. کودکی که وزنش کم است، ممکن است دچار توقف رشدی، کاهش وزن یا هر دو شود.
- ناکافی‌بودن دریافت ویتامین‌ها و مواد معدنی را می‌توان جزو سوءتغذیه دسته‌بندی کرد. ریزمغذی‌ها به بدن کمک می‌کنند تا آنزیم‌ها، هورمون‌ها و سایر موادی را که برای رشد و نمو مناسب ضروری هستند، تولید کنند. ید، ویتامین A و آهن مهم‌ترین ریزمغذی‌ها هستند. کمبود آن‌ها تهدیدی بزرگ برای سلامت و رشد جمعیت در سراسر جهان، به‌ویژه در میان کودکان و زنان باردار کشورهای کم‌درآمد است.
سوءتغذیه چه خطراتی دارد
سوءتغذیه بر عملکرد کلی بدن تأثیر می‌گذارد و آن را دچار اختلال می‌کند که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم:
- افت عملکرد عضلانی
کاهش وزن به‌دلیل کاهش چربی و توده ماهیچه‌ای، اغلب بارزترین نشانه سوءتغذیه است. در شرایط سوءتغذیه عملکرد عضلانی قبل از ایجاد تغییرات در توده عضلانی کاهش می‌یابد؛ این مسئله نشان می‌دهد تغییر مقدار مصرف مواد مغذی تأثیر مهمی بر عملکرد عضلانی دارد. همچنین، در اثر تأمین مواد مغذی موردنیاز و حمایت تغذیه‌ای، بهبود عملکرد عضلانی سریع‌تر از افزایش توده عضلانی رخ می‌دهد.
دلیل این امر کاهش پمپاژ غشای سلولی است که وابسته به انرژی است و درواقع در اثر کمبود دریافت انرژی به‌صورت انطباقی کاهش می‌یابد. این امر ممکن است حتی پس از یک دوره کوتاه گرسنگی رخ دهد. بااین‌حال، اگر رژیم غذایی در یک دوره طولانی‌تر نیازهای تغذیه‌ای بدن را تأمین نکند، بدن از ذخایر خود در بافت‌هایی مانند ماهیچه، بافت چربی و استخوان استفاده می‌کند که این امر منجر به تغییراتی در ترکیب اندام‌های بدن می‌شود. برداشت از بافت‌ها با گذشت زمان، عواقب مستقیمی بر عملکرد بافت ایجاد می‌کند که منجر به ازدست‌دادن ظرفیت عملکردی می‌شود.
- افت عملکرد قلبی‌تنفسی
در افراد دارای سوءتغذیه کاهش توده عضلانی قلب رخ می‌دهد. کاهش برون‌ده قلبی با کاهش پرفیوژن کلیوی و میزان فیلتراسیون گلومرولی، بر عملکرد کلیه تأثیر می‌گذارد. کمبود ریزمغذی‌ها و الکترولیت‌ها (مثلاً تیامین) نیز ممکن است بر عملکرد قلب تأثیر بگذارد. عملکرد ضعیف عضلات دیافراگمی و تنفسی فشار سرفه و دفع خلط و ترشحات را کاهش می‌دهد و التیام عفونت‌های دستگاه تنفسی را به تأخیر می‌اندازد.
- افت عملکرد دستگاه گوارش
تغذیه مناسب برای عملکرد مطلوب دستگاه گوارش اهمیت دارد. سوءتغذیه مزمن منجر به تغییراتی در عملکرد غده پانکراس، جریان خون روده، ساختار پرزها و نفوذپذیری روده می‌شود. کولون توانایی خود را برای باز جذب آب و الکترولیت‌ها از دست می‌دهد و ترشح یون‌ها و مایعات در روده کوچک و بزرگ رخ می‌دهد. این امر ممکن است منجر به اسهال شود که عامل افزایش میزان مرگ‌ومیر در بیماران مبتلا به سوءتغذیه شدید است.
- تحت‌تأثیر قرارگرفتن عملکرد سیستم ایمنی و بهبود زخم
عملکرد سیستم ایمنی نیز تحت‌تأثیر سوءتغذیه قرار می‌گیرد و به‌دلیل اختلال در سیستم ایمنی سلولی و عملکرد سیتوکین و فاگوسیت، خطر ابتلا به عفونت افزایش می‌یابد. تأخیر در بهبود زخم نیز در بیماران جراحی‌شده مبتلا به سوءتغذیه مشاهده شده است. بیماران جراحی که دچار سوءتغذیه می‌شوند، نسبت به بیمارانی که به‌طور مناسب تغذیه می‌شوند، سه تا چهار برابر بیشتر دچار مرگ‌ومیر می‌شوند و اقامت طولانی‌تری در بیمارستان دارند.
- اثرات روانی اجتماعی
علاوه بر این پیامدهای جسمی، سوءتغذیه اثرات روانی اجتماعی مانند بی‌تفاوتی، افسردگی، اضطراب و نادیده‌گرفتن خود نیز دارد.
علائم و نشانه‌های سوءتغذیه چیست
نشانه اصلی سوءتغذیه کاهش وزن ناخواسته است، البته این موضوع همیشه قابل‌تشخیص نیست. اکثر افرادی که دچار سوءتغذیه هستند وزن کم می‌کنند، اما حتی ممکن است وزن مناسب یا اضافه‌وزن داشته باشند و همچنان دچار سوءتغذیه باشند. به‌عنوان‌مثال، اگر دریافت مواد مغذی مانند برخی از انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی از طریق رژیم غذایی به‌اندازه کافی نباشد، ممکن است فرد دچار سوءتغذیه شود.
بااین‌حال اگر فردی به‌طور ناخواسته 5 تا 10 درصد از وزن بدن خود را در عرض 3 تا 6 ماه از دست دهد یا شاخص توده بدنی (BMI) زیر 18.5 داشته باشد (اگرچه فردی با BMI زیر 20 نیز ممکن است در معرض خطر باشد) ممکن است دچار سوءتغذیه باشد. سایر علائم سوءتغذیه عبارت‌اند از:
- کاهش اشتها
- بی‌علاقگی به خوردن غذا و نوشیدنی
- احساس خستگی مداوم
- احساس ضعیف‌ترشدن
- بیمارشدن مکرر
- طولانی‌بودن روند بهبود بیماری
- کندی التیام زخم‌ها
- نداشتن تمرکز
- احساس سرما در اغلب اوقات
- بدخلقی، غمگینی و افسردگی
علائم سوءتغذیه در کودکان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- توقف رشد یا افزایش‌نداشتن وزن با سرعت مورد انتظار
- تغییر در رفتار، مانند تحریک‌پذیری غیرمعمول، کندی یا اضطراب
- کاهش سطح انرژی و خسته‌شدن سریع‌تر از سایر کودکان
- پوست رنگ‌پریده، ضخیم و خشک
- به‌راحتی کبودشدن
- بثورات جلدی
- تغییر در رنگ‌دانه‌های پوست
- نازکی موها
- درد مفاصل
- نرمی استخوان
- خونریزی لثه‌ها
- تورم زبان یا چروکیدگی و ترک آن
- شب‌کوری
- افزایش حساسیت به نور
راه‌های پیشگیری از سوءتغذیه
برای پیشگیری از سوءتغذیه راهکارهای زیر باید موردتوجه قرار گیرد:
- حمایت از مادران شیرده و خانواده‌های آن‌ها و مشاوره ماهرانه برای شیردهی
با افزایش شیردهی می‌توان از مرگ 823000 کودک و 20000 مادر در سال پیشگیری کرد. شروع زودهنگام شیردهی و تغذیه انحصاری با شیر مادر تا 6 ماه، می‌تواند منجر به‌صرفه جویی اقتصادی 341 میلیارد دلاری شود. شیردهی تغذیه مطلوبی را برای رشد و تکامل نوزادان از هنگام تولد تأمین می‌کند و خطر ابتلا به سرطان سینه و تخمدان و بیماری‌های مزمن مانند دیابت نوع 2 و بیماری قلبی را در مادران شیرده کاهش می‌دهد.
- بهبود دسترسی به مکمل‌های ریزمغذی دوران بارداری برای زنان باردار
کم‌خونی علاوه بر عفونت، با کمبود آهن، فولات و ویتامین A همراه است و تخمین زده می‌شود که 36 درصد از زنان باردار را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار دهد. کم‌خونی مادر در ایجاد 20 درصد از مرگ‌ومیرهای زنان باردار نقش دارد. آهن و اسیدفولیک یا مکمل‌های ریزمغذی چندگانه برای زنان باردار این پتانسیل را دارد که از کم‌خونی مادر و زایمان زودرس جلوگیری کند و اطمینان ایجاد کند که نوزاد با وزن مناسب و رشد بهینه به دنیا خواهد آمد.
- پیشگیری و درمان کاهش وزن
کاهش وزن، تهدیدکننده‌ترین و قابل‌مشاهده‌ترین شکل سوءتغذیه و تهدیدی جدی برای بقای کودک است. در سال 2013 تخمین زده شد که اگر مدیریت سوءتغذیه حاد تا 90 درصد پوشش داده شود، می‌توان هرسال جان نیم میلیون کودک را نجات داد. پیشگیری از کاهش وزن را می‌توان از طریق انجام اقداماتی از قبیل مراقبت‌های دوران بارداری و تغذیه مادر، ارائه خدمات بهداشتی به کودک، مشاوره در مورد ترویج تغذیه با شیر مادر و دسترسی کافی به غذاهای ایمن و مغذی در طول سال فراهم آورد. اگر پیشگیری از کاهش وزن با شکست مواجه شود، تشخیص زودهنگام کاهش وزن کورک برای نجات زندگی او ضروری است. انجام غربالگری سوءتغذیه در دوران کودکی و درمان کاهش وزن از بروز سوءتغذیه شدید پیشگیری کرده و باعث کاهش چشمگیر نرخ مرگ‌ومیر کودکان می‌شود.
- اطمینان از پوشش کافی مکمل‌سازی ویتامین A
ویتامین A برای سلامت بهینه کودک و عملکرد ایمنی او ضروری است. کودکانی که کمبود ویتامین A دارند بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های رایج دوران کودکی هستند، بیماری‌هایی که اغلب می‌توانند کشنده باشد. تأمین سالانه دو دوز بالای ویتامین A برای کودک، یکی از مقرون‌به‌صرفه‌ترین راه‌ها برای محافظت از کودکان در برابر نابینایی، اسهال و سایر بیماری‌های جدی است.
- افزایش تنوع غذایی و ترویج تغذیه تکمیلی مناسب
از زمان همه‌گیری کووید-19، تعداد افرادی که در سطح جهان تحت تأثیر گرسنگی قرار گرفته‌اند، 150 میلیون نفر افزایش‌یافته است و از 618 میلیون در سال 2019 به 768 میلیون در سال 2021 رسیده است. علاوه بر این، از هر سه کودک شش‌ماهه تا دو ساله، تقریباً دو نفر رژیم غذایی مناسبی برای رشد ندارند. به منظور بهبود رژیم غذایی زنان و تضمین رشد بلندمدت کودکان، سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف ازجمله استفاده از رویکردهای مبتنی بر بازار برای افزایش دسترسی مواد غذایی، تولید محصولات غذایی مقرون‌به‌صرفه، ترویج شیوه‌های تغذیه تکمیلی مناسب و برنامه‌ریزی مناسب برای دریافت کمک‌های اجتماعی ضروری است.
- غنی‌سازی مواد غذایی
تحقیقات انجام‌شده در سال 2022 تخمین می‌زند که 50 درصد از همه کودکان زیر پنج سال و دو نفر از هر سه زن، دچار کمبود ریزمغذی‌ها هستند. یکی از مقرون‌به‌صرفه ترین مداخلات علمی اثبات‌شده برای مقابله با چالش جهانی کمبود ریزمغذی‌ها از طریق سیستم غذایی، غنی‌سازی مواد غذایی در مقیاس وسیع است که محتوای مواد مغذی غذاها را در مرحله پردازش بهبود می‌بخشد. غنی‌سازی مواد غذایی در مقیاس وسیع این مزیت را دارد که جمعیت بیشتری از طریق دریافت غذاهای معمولی ریزمغذی‌های ضروری را دریافت کنند.
- بهبود ایمنی مواد غذایی
مصرف غذای ناایمن باعث مرگ 420000 نفر در سال می‌شود. از این مرگ‌ومیرها، 125000 نفر جزو یکی از آسیب‌پذیرترین گروه‌ها هستند، کودکان زیر پنج سال. اتخاذ شیوه‌های ایمن تولید مواد غذایی توسط تولیدکنندگان، سلامت عمومی را بهبود می‌بخشد.
جمع‌بندی: سوءتغذیه، تهدیدکننده زندگی انسان‌ها
فقر خطر سوءتغذیه و خطرات ناشی از آن را تشدید می‌کند. افرادی که فقیر هستند بیشتر تحت‌تأثیر اشکال مختلف سوءتغذیه قرار می‌گیرند. همچنین، سوءتغذیه باعث افزایش هزینه‌های بهداشتی، کاهش بهره‌وری و کاهش رشد اقتصادی می‌شود که می‌تواند چرخه فقر و بیماری را تداوم بخشد. آسیب‌پذیرترین قشر برای ابتلا به سوءتغذیه زنان باردار و کودکان هستند. بهینه‌سازی تغذیه در اوایل زندگی، به‌خصوص 1000 روز بعد از لقاح تا دومین سالگرد تولد کودک، بهترین راهکار برای پیشگیری از بروز سوءتغذیه در کودکان است. مکمل یاری زنان در طول بارداری، ترویج تغذیه با شیر مادر، غنی‌سازی مواد غذایی و غربالگری کودکان مبتلا به سوءتغذیه از دیگر راهکارهای مؤثر بر پیشگیری از سوءتغذیه یا کنترل آن در مراحل اولیه است.
منابع:
- https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/malnutrition
- https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/malnutrition#:~:text=Overview,low%20weight%2Dfor%2Dage)%3B
- Saunders J, Smith T. Malnutrition: causes and consequences. Clin Med (Lond). 2010 Dec;10(6):624-7. doi: 10.7861/clinmedicine.10-6-624. PMID: 21413492; PMCID: PMC4951875.
- https://www.nhs.uk/conditions/malnutrition/symptoms/
- https://www.usaid.gov/sites/default/files/2023-07/USAID_2023_MCHN_GMPTA_Report-V5%5B9%5D_508_1.pdf
دیدگاه‌ها
(0)