مس یک ماده معدنی ضروری برای بدن است که در فرایندهای فیزیولوژیکی مختلف نقش حیاتی دارد. هم کمبود و هم افزایش مس می‌تواند منجر به بروز بیماری شود. در این مقاله از وب‌سایت حس‌تازگی به شناخت مس، فواید آن، عوارض و علائم کمبود مس در بدن و غذاهای حاوی مس می‌پردازیم.
مس چیست
مس، یک عنصر کمیاب و یک ماده معدنی ضروری است که در اکسیداسیون سلولی و سیگنال‌دهی نقش دارد و برای بقا ضروری است. مقدار کل مس در بدن انسان بالغ تقریباً 50 تا 120 میلی‌گرم است. کبد ارگان اساسی درگیر در هموستاز مس است. اما این ماده معدنی در تمام بافت‌های بدن ازجمله مغز، قلب، کلیه‌ها و ماهیچه‌های اسکلتی یافت می‌شود. مس عمدتاً در معده و اثنی‌عشر جذب می‌شود. این ماده معدنی در ساخت گلبول‌های قرمز خون و حفظ سلول‌های عصبی و سیستم ایمنی نقش دارد.
همچنین مس به تشکیل کلاژن و جذب آهن در بدن کمک می‌کند و در تولید انرژی نقش دارد. مقدار مصرف توصیه‌شده مس برای بزرگسال 900 میکروگرم در روز است. کاهش یا افزایش مس در بدن می‌تواند بر عملکرد مغز تأثیر بگذارد و باعث اختلالاتی از قبیل بیماری ویلسون، سندروم منکس و بیماری آلزایمر شود. کمبود مس نادر است، اما می‌تواند منجر به ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی، کم‌خونی، نوروپاتی و میلوپاتی شود.
فواید مس در بدن
مس نقش مهمی در بسیاری از عملکردهای بدن دارد، ازجمله:
- سیگنال‌دهی نورونی
در تحقیقات انجام‌شده در سال 2016، مشاهده شد که اگر مقادیر زیادی مس وارد سلول شود، سیگنال دهی نورون‌ها کاهش می‌یابد و هنگامی‌که سطح مس در سلول مجدداً کاهش می‌یابد، سیگنال دهی از سر گرفته می‌شود.
- عملکرد سیستم ایمنی
کاهش شدید مس می‌تواند منجر به نوتروپنی شود. نوتروپنی کمبود گلبول‌های سفید یا نوتروفیل‌ها است که با عفونت مبارزه می‌کنند. احتمال ابتلا به بیماری عفونی در افرادی که سطح نوتروفیل پایینی دارند، بیشتر است.
- تولید کلاژن
مس نقش مهمی در حفظ کلاژن و الاستین دارد که اجزای اصلی ساختار بدن هستند. دانشمندان تصور می‌کنند که مس ممکن است دارای خواص آنتی‌اکسیدانی باشد و همراه با سایر آنتی‌اکسیدان‌ها ممکن است به پیشگیری از پیری پوست کمک کند. بدون وجود مس کافی در بدن، جایگزینی بافت هم‌بند آسیب‌دیده یا کلاژن امکان‌پذیر نیست. این وضعیت می‌تواند باعث تجزیه بافت‌های بدن شده و منجر به طیف وسیعی از مشکلات، ازجمله اختلال در عملکرد مفاصل شود.
- عملکرد آنتی‌اکسیدانی
مس ممکن است عملکرد آنتی‌اکسیدانی داشته باشد و به کاهش تولید رادیکال‌های آزاد کمک کند. رادیکال‌های آزاد می‌توانند به سلول‌ها و DNA آسیب برسانند و منجر به سرطان و سایر بیماری‌ها شوند.
سایر فعالیت‌های مس در بدن عبارت است از:
- تولید گلبول‌های قرمز خون
- تنظیم ضربان قلب و فشارخون
- جذب آهن
- پیشگیری از پروستاتیت یا التهاب پروستات
- رشد و نگهداری استخوان، بافت هم‌بند و اندام‌هایی مانند مغز و قلب
رابطه سطح مس و بیماری‌ها
سطح مس موجود در بدن با ابتلا به برخی از بیماری‌ها نیز مرتبط است که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم:
- بیماری‌های قلب و عروق
سطح پایین مس با کلسترول بالا و فشارخون بالا مرتبط است. به همین دلیل، گروهی از محققان پیشنهاد کرده‌اند که استفاده از مکمل مس ممکن است برای برخی از بیماران مبتلا به نارسایی قلبی مفید باشد. در واقع تحقیقات انجام‌شده روی حیوانات نشان داده است که سطح پایین مس با ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی مرتبط است، اما مشخص نیست که آیا کمبود مس همان تأثیر را بر انسان‌ها دارد یا خیر.
- پوکی‌استخوان
کمبود شدید مس با کاهش تراکم مواد معدنی استخوان و افزایش خطر ابتلا به پوکی‌استخوان همراه است. تحقیقی در سال 2015 نشان داد که زنان یائسه با تراکم استخوان پایین، سطح بسیار پایینی از مس و سایر مواد معدنی در خون خود دارند. بااین‌حال برای کشف اثر کمبود نسبی مس بر سلامت استخوان، نیاز به انجام تحقیقات بیشتری است.
- آرتریت
تحقیقات انجام‌شده روی حیوانات نشان داده است که مس ممکن است به پیشگیری از ابتلا به آرتروز یا به تأخیرانداختن ابتلا به این بیماری کمک کند. بااین‌حال، تحقیقات انسانی این موضوع را اثبات نکرده‌اند.
- ابتلا به سرطان
نقش مس در ابتلا به سرطان پیچیده و همچنان در حال بررسی است. بر اساس تحقیقات انجام‌شده در سال 2015، غلظت بالای مس در خون با ابتلا به انواع مختلفی از سرطان، ازجمله سرطان سینه و ریه مرتبط است. همچنین مشاهده شده است که برخی از انواع سلول‌های سرطانی، سطح مس را افزایش می‌دهند و بالعکس مس ممکن است در ایجاد برخی تومورها نقش داشته باشد. علاوه بر این مس ممکن است برای کشتن مستقیم سلول‌های سرطانی استفاده شود. تحقیقی در سال 2019 نشان داد که درمان با نانو ذرات مس، رشد تومورهای پانکراس را در موش به تأخیر می‌اندازد. تحقیق دیگری در سال 2014 نشان داد که ترکیبات مس باعث مرگ سلول‌های سرطانی روده بزرگ در محیط آزمایشگاه می‌شود؛ اما انجام تحقیقات بیشتری برای کشف نقش مس در ابتلا و پیشرفت سرطان نیاز است.
- آلزایمر
نقش مس در بیماری آلزایمر نامشخص است. برخی از تحقیقات انجام‌شده در سال 2017، بیماری آلزایمر را با کمبود مس مرتبط می‌دانند، درحالی‌که برخی دیگر بیماری آلزایمر را با افزایش بیش‌ازحد مس مرتبط می‌دانند.
عوارض کمبود مس در بدن چیست
کمبود مس ممکن است به‌صورت کم‌خونی (میکروسیتیک، نورموسیتیک یا ماکروسیتیک) و نوتروپنی ظاهر شود. ترومبوسیتوپنی (اختلال در پلاکت‌های خون) نسبتاً نادر است. ازنظر عصبی، کمبود مس می‌تواند به‌صورت میلوپاتی و نوروپاتی محیطی ظاهر شود. تظاهرات هماتولوژیک، به‌سرعت به دریافت مکمل مس پاسخ می‌دهند و تشخیص زودهنگام را برای رسیدن به نتیجه مطلوب ضروری می‌کنند؛ اما برای رفع یا بهبود نشانه‌های عصبی کمبود مس، زمان بیشتری نیاز است. شرایطی که خطر کمبود مس را افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:
- جراحی روده
- داشتن رژیم غذایی دارای مس ناکافی
- آنتروپاتی‌های همراه با سوء جذب
- گاسترکتومی
- جراحی بای‌پس معده
- تغذیه داخل وریدی طولانی‌مدت
- ابتلا به بیماری سلیاک
- مصرف بیش‌ازحد روی
علائم کمبود مس در بدن چیست
از جمله علائم کمبود مس عبارت‌اند از:
- خستگی و ضعف
کمبود مس ممکن است یکی از دلایل خستگی و ضعف دائمی باشد. مس برای جذب آهن از روده ضروری است. وقتی سطح مس پایین باشد، بدن ممکن است آهن کمتری جذب کند. این حالت می‌تواند باعث کم‌خونی فقر آهن شود. در بیماری کم‌خونی فقر آهن بدن قادر به حمل اکسیژن کافی به بافت‌ها نیست و کمبود اکسیژن می‌تواند فرد را ضعیف‌تر کرده و سریع‌تر باعث ایجاد احساس خستگی شود. علاوه بر این، سلول‌ها از مس برای تولید آدنوزین‌تری‌فسفات که منبع اصلی انرژی بدن است، استفاده می‌کنند. در نتیجه کمبود مس می‌تواند بر سطح انرژی تأثیر بگذارد و باعث افزایش احساس خستگی و ضعف شود.
- ابتلای مکرر به بیماری
افرادی که به‌طور مکرر بیمار می‌شوند ممکن است کمبود مس داشته باشند؛ زیرا مس نقش مهمی در حفظ عملکرد مطلوب سیستم ایمنی دارد. در واقع اگر سطح مس پایین باشد، بدن ممکن است برای ساخت سلول‌های ایمنی دچار مشکل شود. این وضعیت می‌تواند تعداد گلبول‌های سفید خون را به‌شدت کاهش دهد و از توان بدن برای مبارزه با عفونت بکاهد. تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که کمبود مس می‌تواند تولید نوتروفیل‌ها را به‌طور چشمگیری کاهش دهد؛ نوتروفیل‌ها گلبول‌های سفید خونی هستند که به‌عنوان اولین خط دفاعی بدن عمل می‌کنند.
- استخوان‌های ضعیف و شکننده
پوکی‌استخوان وضعیتی است که بااستخوان‌های ضعیف و شکننده مشخص می‌شود. این بیماری با افزایش سن شایع‌تر می‌شود و با کمبود مس مرتبط است. بررسی بیش از 2100 نفر نشان داده است که افراد مبتلا به پوکی استخوان نسبت به بزرگ‌سالان سالم سطوح مس کمتری دارند. مضافاً، مس در ایجاد پیوندهای متقاطع در داخل استخوان نقش دارد. این پیوندها سلامت و مقاومت استخوان‌ها را تضمین می‌کنند. علاوه بر این، مس بدن را ترغیب می‌کند تا استئوبلاست‌های بیشتری بسازد. استئوبلاست‌ها سلول‌هایی هستند که به تقویت بافت استخوانی کمک می‌کنند.
- اختلال حافظه و یادگیری
کمبود مس می‌تواند توان یادگیری و قدرت حافظه را تضعیف کند، زیرا مس نقش مهمی در عملکرد مغز و رشد آن دارد. آنزیم‌هایی که به تأمین انرژی مغز و سیستم دفاعی مغز کمک می‌کنند و سیگنال‌ها را به بدن ارسال می‌کنند، برای عملکرد خود به مس نیاز دارند. کمبود مس با بیماری‌هایی مانند آلزایمر مرتبط است. یک بررسی نشان داده است که افراد مبتلا به آلزایمر در مقایسه با افرادی که آلزایمر ندارند تا 70 درصد مس کمتری در مغز خود دارند.
- مشکل در راه‌رفتن
افراد مبتلا به کمبود مس ممکن است در راه‌رفتن مشکل داشته باشند. آنزیم‌ها از مس برای حفظ سلامت نخاع استفاده می‌کنند. برخی از آنزیم‌ها به عایق‌بندی نخاع و انتقال سیگنال‌ها بین مغز و بدن کمک می‌کنند. کمبود مس ممکن است باعث شود که این آنزیم‌ها به‌طور مؤثر کار نکنند و درنتیجه عایق‌بندی نخاع کمتر شود. این وضعیت به‌نوبه خود باعث می‌شود که سیگنال‌ها به شکل مطلوب ارسال نشوند. در واقع، تحقیقات انجام‌شده روی حیوانات نشان داده است که کمبود مس ممکن است عایق نخاع را تا 56٪ کاهش دهد. ازآنجاکه فرایند راه‌رفتن از طریق سیگنال‌های بین مغز و بدن تنظیم می‌شود، کمبود مس با تحت‌تأثیر قراردادن این سیگنال‌ها، ممکن است باعث کاهش هماهنگی بین مغز و بدن و بی‌تعادلی در راه‌رفتن شود.
- حساسیت به سرما
افراد مبتلا به کمبود مس ممکن است نسبت به دمای پایین حساس‌تر باشند. مس، همراه با سایر مواد معدنی مانند روی، به حفظ عملکرد بهینه غده تیروئید کمک می‌کند. تحقیقات نشان داده‌اند که سطح هورمون‌های تیروئید ارتباط نزدیکی با سطح مس دارد. وقتی سطح مس خون پایین باشد، سطح هورمون‌های تیروئید نیز کاهش می‌یابد؛ در نتیجه، غده تیروئید ممکن است به‌خوبی کار نکند. با توجه به اینکه غده تیروئید به تنظیم متابولیسم و تولید گرما کمک می‌کند، کاهش هورمون تیروئید می‌تواند باعث شود راحت‌تر احساس سرما کنید. در واقع، تخمین زده می‌شود که بیش از 80 درصد افرادی که سطح هورمون تیروئید پایینی دارند، نسبت به دمای پایین حساس‌تر هستند.
- رنگ‌پریدگی پوست
رنگ پوست تا حد زیادی توسط رنگ‌دانه ملانین تعیین می‌شود. افرادی که پوست روشن‌تری دارند معمولاً رنگ‌دانه‌های ملانین کمتر، کوچک‌تر و روشن‌تری نسبت به افراد با پوست تیره‌تر دارند. جالب است بدانید آنزیم‌های تولیدکننده ملانین از مس استفاده می‌کنند؛ بنابراین، کمبود مس می‌تواند بر تولید این رنگ‌دانه تأثیر بگذارد و باعث رنگ‌پریدگی پوست شود. بااین‌حال، انجام تحقیقات انسانی بیشتر برای بررسی ارتباط بین رنگ‌پریدگی پوست و کمبود مس ضروری است.
- سفیدی زودرس موها
رنگ مو نیز تحت‌تأثیر رنگ‌دانه ملانین قرار می‌گیرد. با توجه به اینکه سطح پایین مس می‌تواند بر تشکیل ملانین تأثیر بگذارد، کمبود مس ممکن است باعث سفیدی زودرس موها شود. بااین‌حال انجام تحقیقات انسانی بیشتر در این زمینه الزامی است.
- ازدست‌دادن بینایی
ازدست‌دادن بینایی وضعیتی جدی است که ممکن است در اثر کمبود طولانی‌مدت مس رخ دهد. مس توسط بسیاری از آنزیم‌ها استفاده می‌شود و به عملکرد مطلوب سیستم عصبی کمک می‌کند. در واقع کمبود مس می‌تواند باعث بروز مشکلاتی در سیستم عصبی ازجمله کاهش بینایی شود. به نظر می‌رسد ازدست‌دادن بینایی به‌دلیل کمبود مس، در بین افرادی که جراحی سیستم گوارش مانند جراحی بای‌پس معده داشته‌اند، بیشتر دیده می‌شود. این جراحی‌ها می‌توانند توانایی بدن در جذب مس را کاهش دهند. اگرچه شواهدی مبنی بر قابل‌برگشت بودن کاهش بینایی ناشی از کمبود مس وجود دارد، برخی از تحقیقات بهبودی بینایی پس از افزایش مصرف مس را نشان نداده‌اند.
غذاهای حاوی مس چیست
یک راهکار آسان برای اطمینان از دریافت مس کافی، خوردن غذاهای حاوی مس است. این غذاها عبارت‌اند از:
- سیب‌زمینی
- نخودفرنگی
- لوبیا
- سبزی‌های سبز
- غلات کامل
- تخمه آفتاب‌گردان
- کره بادام‌زمینی و شکلات تلخ
جمع‌بندی: نقش مهم مس در بدن
کمبود مس بسیار نادر است، زیرا بسیاری از غذاها مقدار کافی این ماده معدنی را فراهم می‌کنند؛ صرفاً مصرف یک رژیم غذایی متعادل به شما کمک می‌کند تا نیاز روزانه خود به مس را تأمین کنید. علائم و نشانه‌های رایج کمبود مس عبارت‌اند از خستگی و ضعف، ابتلای مکرر به بیماری، داشتن استخوان‌های ضعیف و شکننده، کاهش حافظه و قدرت یادگیری، مشکل در راه‌رفتن، افزایش حساسیت به سرما، رنگ‌پریدگی پوست، سفیدی زودرس مو و ازدست‌دادن بینایی. خوشبختانه، افزایش مصرف مس می‌تواند اغلب این علائم و نشانه‌ها را برطرف کند.
منابع
- https://www.healthline.com/health/heavy-metal-good-for-you-copper#sources
- https://www.healthline.com/health/copper-deficiency
- Wazir SM, Ghobrial I. Copper deficiency, a new triad: anemia, leucopenia, and myeloneuropathy. J Community Hosp Intern Med Perspect. 2017 Sep 19;7(4):265-268. doi: 10.1080/20009666.2017.1351289. PMID: 29046759; PMCID: PMC5637704.
- https://www.medicalnewstoday.com/articles/288165
دیدگاه‌ها
(0)