همه چیز در مورد ویتامین ب9

فولات یا ویتامین ب9 یکی از ویتامین‌های گروه B است که برای تشکیل گلبول‌های قرمز خون، رشد و عملکرد سلول‌ها اهمیت دارد. همچنین این ویتامین در اوایل بارداری برای کاهش خطر نقایص مادرزادی مغز و ستون فقرات ضروری است. در این مقاله از وب‌سایت حس‌تازگی به بررسی فواید ویتامین ب9، علائم کمبود آن، منابع غذایی این ویتامین، عوارض مصرف بیش‌ازاندازه ب9 و تداخل این ویتامین با داروها می‌پردازیم.

ویتامین ب9 چیست

فولات، اسیدفولیک یا ویتامین ب9 یکی از ویتامین‌های گروه B است.  این ویتامین در ساخت DNA و سایر مواد ژنتیکی و تقسیم سلولی نقش دارد؛ همچنین ویتامین ب9 با ویتامین‌های ب6 و ب12، برای کنترل سطح بالای هموسیستئین در خون همکاری می‌کند. افزایش سطح هموسیستئین ممکن است، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را افزایش دهد. مقدار توصیه‌شده روزانه فولات برای بزرگ‌سالان 400 میکروگرم (mcg) است. زنانی که قصد بارداری دارند یا ممکن است باردار شوند، باید در روز 400 تا 1000 میکروگرم اسیدفولیک دریافت کنند.

فواید فولات

 علاوه بر نقش ­ویتامین ب9 یا فولات در تقسیم سلولی، این ویتامین فواید دیگری نیز دارد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:

• مقابله با نقص لوله عصبی

یکی از کشف‌هایی که نگاه همگان را به نقش ویتامین‌ها تغییر داد، این موضوع بود که کمبود فولات با نقص مادرزادی ستون فقرات (اسپینا بیفیدا) و مغز (آنسفالی) مرتبط است. پنجاه سال پیش، هیچ‌کس نمی‌دانست، چه چیزی باعث این نقایص مادرزادی می‌شود. در این نوع نقص، رشد اولیه بافت‌هایی که تبدیل به نخاع، بافت‌های اطراف آن یا مغز می‌شوند، با مشکل روبه‌رو می‌شود.

بیش از 30 سال پیش، محققان بریتانیایی دریافتند، مادران کودکان مبتلا به اسپینا بیفیدا، سطح ویتامین پایینی دارند. در نهایت، تحقیقی انجام شد که در آن به گروهی از زنان اسیدفولیک و به گروهی دیگر دارونما دادند؛ در نتیجه این تحقیق مشاهده شد که دریافت مقدار کم فولات، شانس زنان را برای داشتن نوزاد مبتلا به اسپینا بیفیدا یا آنسفالی افزایش می‌دهد و دریافت کافی فولات می‌تواند تا حد زیادی مانع بروز این نقص شود.

زمان مصرف مکمل فولات نیز بسیار مهم است. برای اینکه مکمل فولات مؤثر باشد، باید در هفته‌های اول پس از لقاح و اغلب قبل از این‌که زن احساس بارداری کند، مصرف شود. بدن ما همیشه نمی‌تواند فولات کافی را به‌سادگی از غذاهای طبیعی و غنی‌نشده دریافت کند. به همین دلیل است که به زنان در سنین باروری توصیه می‌شود که مکمل اسیدفولیک مصرف کنند.

• کمک به جلوگیری از بیماری‌های قلبی

در سال 1968، یک آسیب‌شناس در بوستون مرگ دو کودک را در اثر سکته شدید بررسی کرد. هر دو کودک به‌خاطر زمینه ارثی، سطح بسیار بالایی از نوعی اسیدآمینه در خونشان داشتند و شریان‌های هردو مانند افراد 65 ساله معتاد به مصرف فست فود، با کلسترول مسدود شده بودند. این آسیب‌شناس فرضیه‌ای مطرح کرد که سطح بالای اسیدآمینه هموسیستئین، ممکن است باعث گرفتگی عروق و آترواسکلروز شود.

از زمان مشاهدات اولیه در مورد هموسیستئین، اکثر تحقیقات سطح بالای هموسیستئین را با افزایش متوسط خطر ابتلا به بیماری قلبی و سکته مرتبط دانسته‌اند. بر اساس تحقیقی بلندمدت که 3 سال به طول انجامید، مکمل اسیدفولیک همراه با ویتامین‌های B6 و B12 بیشترین اثر محافظتی را در برابر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی داشت. همچنین در بررسی 19 تحقیق انجام‌شده در مورد اثرات مکمل‌های حاوی ترکیبی از ویتامین‌های B، ازجمله اسیدفولیک، بر سطح هموسیستئین خون و خطر بیماری‌های قلبی عروقی، مشخص شد، این مکمل باعث کاهش سطح هموسیستئین خون می‌شود؛ اما تنها با کاهش خطر سکته مغزی همراه است و تأثیری بر بیماری‌های قلبی‌عروقی، حملات قلبی و مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری‌ها ندارد.

• کاهش خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها

فولات نقش کلیدی در رشد سلولی و ساخت DNA ایفا می‌کند. اعتقاد بر این است که استفاده از دوزهای بالای اسیدفولیک، ممکن است هم در سرکوب برخی از انواع سرطان‌های اولیه و هم در پیشرفت سرطان‌های ایجادشده نقش داشته باشد؛

تحقیقات مشاهده‌ای نشان داده است، خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ و سرطان سینه در افرادی که به مدت 15 سال یا بیشتر، مقدار بالاتر از حد متوسط فولات را دریافت کردند، کاهش یافت. این موضوع می‌تواند برای کسانی که الکل مصرف می‌کنند بسیار مهم باشد؛ زیرا الکل با متابولیسم مناسب فولات تداخل کرده و فولات در گردش را غیرفعال می‌کند.

اما رابطه بین فولات و سرطان رابطه پیچیده‌ای است، به‌خصوص برای افرادی که در معرض خطر سرطان روده بزرگ هستند.

وقتی رابطه بین مکمل‌های ویتامین و سرطان بررسی می‌شود، باید به این نکته توجه کرد که سلول‌های سرطانی در اصل سلول‌های خود ما هستند که خیلی سریع‌تر رشد و تقسیم می‌شوند و نسبت به سلول‌های عادی به مواد مغذی بیشتری نیاز دارند. تحقیقات نشان داده است که فولات در رشد سلول‌های سرطانی نقش دارد؛ بنابراین، برای افرادی که سرطان دارند، مصرف مکمل‌های غذایی می‌تواند هم مفید و هم مضر باشد.

• زوال عقل و عملکرد شناختی

تحقیقات ارتباط بین سطح بالای هموسیستئین و افزایش بروز زوال عقل و بیماری آلزایمر را نشان داده‌اند. هموسیستئین می‌تواند با ایجاد گرفتگی در عروق و درنتیجه کاهش جریان خون در مغز و سلول‌های عصبی، بر مغز تأثیر منفی بگذارد. بااین‌حال، تحقیقات بالینی نشان نداده‌اند که مکمل اسیدفولیک هم‌زمان با کاهش سطح هموسیستئین، از ایجاد زوال عقل جلوگیری می‌کند یا عملکرد شناختی را بهبود می‌بخشد، برای مشاهده اثرات مکمل اسیدفولیک و دوزهای مؤثر بر عملکرد شناختی، انجام تحقیقات بالینی طولانی­مدت بیشتری‌ الزامی است.

علائم کمبود ویتامین ب 9 چیست؟

رژیم غذایی فاقد مواد غذایی غنی از فولات یا اسیدفولیک می‌تواند منجر به کمبود فولات شود. کمبود فولات همچنین می‌تواند در افرادی رخ دهد که دارای بیماری‌های سوء جذب یا اختلال ژنتیکی هستند. بااین‌حال کمبود فولات نادر است؛ زیرا این ویتامین در طیف وسیعی از غذاها یافت می‌شود؛ اما شرایط زیر ممکن است افراد را در معرض خطر کمبود این ویتامین قرار دهد:

• اعتیاد به الکل: الکل در جذب فولات اختلال ایجاد می‌کند و سرعت تجزیه فولات و دفع آن را از بدن افزایش می‌دهد. همچنین افراد مبتلا به الکلیسم تمایل دارند از رژیم‌های غذایی بی‌کیفیت و کم فولات استفاده کنند.
• بارداری: نیاز به فولات در دوران بارداری افزایش می‌یابد؛ زیرا این ویتامین در رشد سلول‌های جنین نقش دارد.
• جراحی روده یا اختلالات گوارشی که باعث سوء جذب می‌شوند: بیماری سلیاک و بیماری التهابی روده می‌تواند جذب فولات را کاهش دهد. جراحی‌هایی که اندام‌های گوارشی را درگیر می‌کنند یا سطح طبیعی اسید معده را کاهش می‌دهند نیز ممکن است در جذب این ویتامین اختلال ایجاد کنند.
• اختلال ژنتیکی: افراد حامل گونه‌ای از ژن به نام MTHFR نمی‌توانند فولات را به شکل فعال آن تبدیل کنند تا مورد استفاده بدن قرار گیرد.

علائم کمبود فولات در زیر آمده است:

• کم‌خونی مگالوبلاستیک (بیماری ناشی از کمبود فولات در رژیم غذایی یا جذب ضعیف این ویتامین که گلبول‌های قرمز کمتری با اندازه بزرگ‌تر از حد طبیعی تولید می‌کند)
• ضعف و خستگی
• ضربان قلب نامنظم
• تنگی نفس
• مشکل در تمرکز
• ریزش مو
• پوست رنگ‌پریده
• زخم‌های دهان

ویتامین ب 9 در چه غذاهایی یافت می‌شود

طیف گسترده‌ای از غذاها به‌طور طبیعی حاوی فولات هستند، اما این ویتامین عمدتاً در سبزی‌های برگ سبز تیره، لوبیا، نخود و آجیل یافت می‌شود. میوه‌های غنی از فولات نیز عبارت‌اند از پرتقال، لیمو، موز، خربزه و توت‌فرنگی. سایر منابع خوب فولات عبارت‌اند از:

• شلغم
• اسفناج
• کاهو رومی
• مارچوبه
• کلم بروکسل
• کلم‌بروکلی
• بادام‌زمینی
• دانه‌های آفتاب‌گردان
• میوه‌های تازه، آب‌میوه
• غلات کامل
• جگر
• غذاهای دریایی
• تخم‌مرغ

مصرف بیش‌ازحد ویتامین ب 9 چه عوارضی دارد؟

مسمومیت با فولات دریافتی از منابع غذایی بسیار نادر است. شواهد نشان می‌دهد که مصرف مقدار اسیدفولیک موجود در یک مولتی‌ویتامین معمولی هیچ خطری ندارد و حداکثر اسیدفولیک دریافتی روزانه 1000 میکروگرم تعیین شده است. بااین‌حال تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف مقدار بالاتر این ویتامین می‌تواند باعث بی‌توجهی به کمبود ویتامین B12 شود که اغلب در افراد مسن یا کسانی که رژیم گیاهخواری دارند، رخ می‌دهد.

فولات و B12 هر دو در ساخت گلبول‌های قرمز نقش دارند و کمبود هر یک می‌تواند منجر به کم‌خونی شود. فردی که از مکمل‌های اسیدفولیک با دوز بالا استفاده می‌کند، ممکن است بتواند کم‌خونی را تا حدی اصلاح کند و احساس بهتری داشته باشد، اما کمبود B12 همچنان وجود داشته باشد؛ بنابراین، اگر مصرف زیاد فولات به‌مدت طولانی باعث توجه‌نکردن به علائم کمبود B12 شود، ممکن است آسیبی تدریجی اما غیرقابل‌برگشت به مغز و سیستم عصبی وارد کند.

ویتامین ب 9 با چه داروهایی تداخل دارد؟

مصرف هم‌زمان مکمل ویتامین B9 با برخی داروها به دلیل ایجاد تداخل دارویی توصیه نمی‌شود. در زیر به تعدادی از آن‌ها اشاره شده است:

• داروهای ضدتشنج: مصرف اسیدفولیک همراه با فسفنی­توئین (سربیکس)، فنی­توئین (دیلانتین، فنی­تک) یا پریمیدون (میزولین) ممکن است غلظت دارو را در خون کاهش دهد و در نتیجه باعث کاهش اثربخشی دارو شود.
• باربیتورات­ها: مصرف اسیدفولیک همراه با داروی باربیتورات که تضعیف‌کننده سیستم عصبی مرکزی است، ممکن است اثربخشی دارو را کاهش دهد.
• متوترکسات (Trexall): مصرف اسیدفولیک همراه با این دارو که برای درمان سرطان استفاده می‌شود، می‌تواند باعث بی‌تأثیر شدن دارو شود.
• پیریمتامین (داراپیم): مصرف اسیدفولیک با این داروی ضد مالاریا ممکن است اثربخشی دارو را کاهش دهد.

ویتامین B9، اسیدفولیک یا فولات از ویتامین‌های محلول در آب است که در سبزی‌های دارای برگ تیره به فراوانی یافت می‌شود. این ویتامین نقش مؤثری در تقسیم سلولی و تشکیل لوله عصبی جنین دارد. بسیاری از مردم در مورد دریافت روزانه فولات نباید نگران باشند، زیرا احتمالاً نیاز روزانه خود را با مصرف روزانه غذا یا محصولات غذایی غنی‌شده تأمین می‌کنند؛ اما برای زنانی که در سنین باروری هستند یا افرادی که به دلایلی از قبیل مصرف زیاد الکل یا اختلالات گوارشی در معرض کمبود این ویتامین هستند، مصرف مکمل ویتامین B9 ضروری است.

منابع

• https://www.mayoclinic.org/drugs-supplements-folate/art-20364625
• https://nutritionsource.hsph.harvard.edu/folic-acid/
• https://ods.od.nih.gov/factsheets/Folate-Consumer/