ید عنصری است که توسط غده تیروئید استفاده می‌شود. ازآنجایی‌که ید در بدن انسان ساخته نمی‌شود، باید از طریق رژیم غذایی دریافت شود. ید اغلب در آبزیان و گیاهان موجود در اقیانوس‌ها، به‌ویژه جلبک‌های دریایی، یافت می‌شود. کمبود ید یکی از شایع‌ترین و قابل‌پیشگیری‌ترین معضلات سلامتی در سراسر جهان است. خاک مناطق مختلف حاوی مقدار متفاوتی ید است که به‌نوبه خود بر محتوای ید محصولات غذایی تأثیر می‌گذارد. در برخی از مناطق جهان، خاک کمبود ید دارد؛ این مسئله خطر کمبود ید را در میان افرادی که عمدتاً از مواد غذایی به‌عمل‌آمده در آن مناطق مصرف می‌کنند، افزایش می‌دهد. برنامه غنی‌سازی نمک با ید که در بسیاری کشورها اجرا شده است، شیوع کمبود ید را به‌طور چشمگیری در سراسر جهان کاهش داده است.
در این مقاله از وب‌سایت حس‌تازگی به شناخت ید، نقش ید برای بدن، تأثیر ید در پیشگیری از ابتلا به برخی بیماری‌ها یا درمان آن‌ها، علائم و عوارض کمبود ید، افراد در معرض خطر کمبود ید و منابع غذایی این عنصر حیاتی می‌پردازیم.
ید چیست
ید عنصری کمیاب است که به‌طور طبیعی در برخی غذاها وجود دارد، به نمک و برخی غذاها اضافه می‌شود و به‌عنوان یک مکمل غذایی در دسترس است. ید موجود در غذا و نمک یددار به اشکال مختلف شیمیایی از جمله نمک‌های سدیم و پتاسیم، ید معدنی، یدات و یدید که شکل احیاشده ید است، وجود دارد. یک فرد بالغ و سالم حدود 15 تا 20 میلی‌گرم ید در بدن خود دارد که 70 تا 80 درصد آن در غده تیروئید است؛ زیرا ید بخش ضروری هورمون‌های تیروئید تیروکسین (T4) و تری یدوتیرونین (T3) است.
پس از مصرف مواد غذایی حاوی ید، این عنصر به‌سرعت و تقریباً به‌طور کامل در معده و دوازدهه (اثنی‌عشر) جذب می‌شود، هنگامی که وارد گردش خون شد، غده تیروئید آن را برای ساخت هورمون تیروئید جذب می‌کند و مقادیر باقی‌مانده آن نیز از طریق ادرار دفع می‌شود. هورمون‌های تیروئید بسیاری از واکنش‌های مهم بیوشیمیایی بدن ازجمله ساخت پروتئین و فعالیت آنزیم‌ها را تنظیم می‌کنند و در تنظیم فعالیت متابولیک نقش دارند. همچنین این هورمون‌ها برای رشد مناسب اسکلت و سیستم اعصاب مرکزی جنین و نوزاد انسان موردنیاز هستند.
نقش ید در بدن چیست
عملکرد غده تیروئید توسط هورمون محرک تیروئید (TSH) به نام تیروتروپین، تنظیم می‌شود. تیروتروپین از غده هیپوفیز ترشح می‌شود تا تولید و ترشح هورمون تیروئید را کنترل کند؛ در نتیجه از کم‌کاری یا پرکاری غده تیروئید پیشگیری می‌شود. ترشح TSH باعث افزایش جذب ید از تیروئید و تحریک ساخت و آزادسازی T3 و T4 می‌شود. در غیاب ید کافی، سطح TSH افزایش می‌یابد و منجر به گواتر (بزرگ‌شدن غده تیروئید) می‌شود که نشان‌دهنده تلاش بدن برای جذب ید بیشتر از گردش خون و تولید هورمون‌های تیروئیدی است. ید ممکن است عملکردهای فیزیولوژیکی دیگری نیز در بدن داشته باشد. به‌عنوان‌مثال، به نظر می‌رسد که در پاسخ ایمنی بدن نقش دارد.
تأثیر ید در پیشگیری از ابتلا به برخی بیماری‌ها یا درمان آن‌ها
ید در کمک به پیشگیری یا درمان برخی بیماری‌ها مفید است. به‌عنوان‌مثال:
- چشم صورتی: به نظر می‌رسد استفاده از قطره‌های چشمی حاوی ید، خطر ابتلا به چشم صورتی را در نوزادان کاهش می‌دهد. همچنین به نظر می‌رسد که به درمان چشم صورتی در بزرگ‌سالان نیز کمک می‌کند.
- زخم پای دیابتی: استفاده از ید روی زخم‌های پا ممکن است به درمان زخم‌های پای مرتبط با دیابت کمک کند.
- التهاب پوشش داخلی رحم (اندومتریت): شستن واژن قبل از سزارین با محلول حاوی ید، خطر التهاب دیواره رحم را کاهش می‌دهد.
- بیماری سینه فیبروکیستیک: این نوع بیماری در واقع بیماری خوش‌خیم (غیرسرطانی) پستان است. مصرف روزانه ید با دوز حدود 3000-6000 میکروگرم، حساسیت و درد سینه را کاهش می‌دهد؛ اما به نظر نمی‌رسد مصرف دوز کمتر از 1500 میکروگرم در روز در این مورد کمک‌کننده باشد.
- التهاب و زخم داخل دهان (موکوزیت دهان): به نظر می‌رسد شست‌وشوی دهان با محلول ید از درد و تورم داخل دهان که متعاقب شیمی‌درمانی ایجاد می‌شود، پیشگیری می‌کند.
- عفونت لثه (پریودنتیت): شست‌وشوی دهان با محلول ید می‌تواند به کاهش عفونت لثه کمک کند.
- عفونت بعد از جراحی: استفاده از ید قبل از جراحی یا در حین جراحی، خطر ابتلا به عفونت را کاهش می‌دهد.
- طوفان تیروئید: طوفان تیروئید وضعیتی کشنده است که ناشی از افزایش بیش از حد هورمون تیروئید است. مصرف خوراکی ید در ترکیب با سایر درمان‌ها می‌تواند به درمان طوفان تیروئید کمک کند.
- گره‌های تیروئیدی: مصرف خوراکی ید می‌تواند گره‌ها یا ندولهای تیروئیدی را بهبود بخشد.
- زخم ساق پا ناشی از گردش خون ضعیف (زخم وریدی ساق پا): استفاده موضعی از ید روی پوست ممکن است به بهبود زخم پا کمک کند.
- آسیب تیروئید بعد از قرارگرفتن در معرض تشعشع رادیواکتیو: مصرف خوراکی ید می‌تواند پس از قرارگرفتن در معرض تشعشعات رادیواکتیو از غده تیروئید محافظت کند.
کمبود ید در بدن چه علائم و عوارضی دارد
کمبود ید اثرات نامطلوب متعددی بر رشد و نمو دارد؛ شایع‌ترین دلیل قابل‌پیشگیری آن در جهان ناتوانی ذهنی است. اختلالات ناشی از کمبود ید به‌دلیل تولید ناکافی هورمون تیروئید در اثر دریافت ناکافی ید است. در دوران بارداری و اوایل نوزادی، کمبود ید می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری ایجاد کند.
در شرایط عادی، بدن از طریق TSH غلظت هورمون تیروئید را به‌دقت کنترل می‌کند. به‌طورمعمول، ترشح TSH زمانی افزایش می‌یابد که مصرف ید کمتر از حدود 100 میکروگرم در روز باشد. TSH باعث افزایش جذب ید تیروئید از خون و تولید هورمون تیروئید می‌شود. بااین‌حال، دریافت بسیار کم ید می‌تواند تولید هورمون تیروئید را حتی در حضور سطح TSH بالا، کاهش دهد. علاوه بر این، باید توجه داشت که غلظت TSH ممکن است، زمانی که مصرف ید کم است در محدوده طبیعی باقی بماند، بنابراین TSH شاخص حساسی برای برآورد کمبود ید نیست.
اگر میزان ید دریافتی فرد کمتر از 10 تا 20 میکروگرم در روز باشد، کم‌کاری تیروئید رخ می‌دهد که اغلب با گواتر همراه است. درواقع گواتر معمولاً اولین علامت بالینی کمبود ید است. در بزرگ‌سالان، کمبود خفیف تا متوسط ید می‌تواند باعث گواتر و همچنین اختلال در عملکرد ذهنی شود. کمبود مزمن ید ممکن است با افزایش خطر ابتلا به نوع فولیکولی سرطان تیروئید نیز مرتبط باشد.
در زنان باردار، کمبود ید می‌تواند باعث اختلال در رشد عصبی و تأخیر در رشد جنین و همچنین سقط‌جنین و مرده‌زایی شود. کمبود شدید و مزمن ید در رحم باعث ابتلای جنین به کرتینیسم می‌شود که با ناتوانی ذهنی، لالی و ناشنوایی، اسپاسم حرکتی، توقف رشد، تأخیر در بلوغ جنسی و سایر ناهنجاری‌های فیزیکی و عصبی مشخص می‌شود. همچنین در نوزادان و کودکان کمبود ید می‌تواند باعث نقص‌های عصبی رشدی، مانند بهره هوشی تا حدودی پایین‌تر از میانگین طبیعی شود. علاوه بر این کمبود خفیف یا متوسط ید در مادر با افزایش خطر ابتلای جنین به اختلال توجه و تمرکز و بیش‌فعالی او در آینده مرتبط است.
افراد در معرض کمبود ید
کمبود ید بیشتر در مناطق کوهستانی دیده می‌شود؛ اما در حال حاضر به لطف عرضه نمک یددار و سایر مواد غذایی غنی‌شده با ید، کمبود آشکار ید غیرمعمول است. در واقع از اوایل دهه 1990 تلاش‌های بین‌المللی، میزان بروز کمبود ید را در سراسر جهان به‌طور چشمگیری کاهش داده است؛ اما برخی از گروه‌های مردم هنوز در معرض خطر دریافت ناکافی ید هستند. در واقع کمبود ید همچنان در 25 کشور با جمعیت کل حدود 683 میلیون نفر یک معضل است. گروه‌های زیر جزو گروه‌هایی هستند که احتمالاً دچار کمبود ید می‌شوند:
- افرادی که از نمک یددار استفاده نمی‌کنند
استفاده از نمک یددار پرکاربردترین استراتژی برای کنترل کمبود ید است. در حال حاضر، حدود 88 درصد از خانواده‌ها در سراسر جهان از نمک یددار استفاده می‌کنند؛ اما کمبود ید همچنان در مناطق خاصی ازجمله آسیای جنوب شرقی، جنوب صحرای آفریقا و اروپای شرقی شایع است.
- زنان باردار
در طول بارداری، مقدار ید موردنیاز از 150 به 220 میکروگرم در روز افزایش می‌یابد. بررسی‌ها نشان می‌دهد بسیاری از زنان باردار، حتی اگر علائم کمبود آشکار ید نداشته باشند، ممکن است مقدار ناکافی ید دریافت کنند.
- گیاهخواران و افرادی که لبنیات، غذاهای دریایی و تخم‌مرغ کم می‌خورند یا اصلاً نمی‌خوردند
غذاهای دریایی، تخم‌مرغ، شیر و فرآورده‌های آن از بهترین منابع ید هستند. وگانها، افراد مبتلا به آلرژی‌های غذایی خاص یا افراد مبتلا به ناتوانی در تحمل لاکتوز و افرادی که هیچ‌کدام از منابع غذایی ید را مصرف نمی‌کنند، ممکن است مقدار کافی ید را از رژیم غذایی خود دریافت نکنند.
- افرادی که در مناطق دارای خاک کم ید زندگی می‌کنند
خاکی که ید کمی دارد، محصولاتی تولید می‌کند که سطح ید آن‌ها کم است. مناطق کوهستانی (به‌عنوان‌مثال، مناطق هیمالیا، آلپ و آند) و دره‌های رودخانه‌ای مستعد بروز سیل (به‌ویژه در جنوب و جنوب شرق آسیا) از مناطق دارای کمبود ید در جهان هستند. افرادی که در این مناطق زندگی می‌کنند در معرض خطر کمبود ید هستند؛ مگر اینکه نمک یددار یا مواد غذایی تولیدشده در خارج از این مناطق را مصرف کنند.
- افراد در معرض کمبود ید که غذاهای حاوی گواتروژن مصرف می‌کنند
مصرف غذاهای حاوی گواتروژن (موادی که در جذب ید توسط تیروئید اختلال ایجاد می‌کنند) می‌تواند کمبود ید را تشدید کند. غذاهای سرشار از گواتروژن عبارت‌اند از سویا، کاساوا و سبزی‌های چلیپایی (مانند کلم، کلم‌بروکلی و گل‌کلم). کمبود آهن یا ویتامین A نیز ممکن است گواتروژن باشد. این مسائل در درجه اول برای افرادی که در مناطق مستعد کمبود ید زندگی می‌کنند، نگران کننده است. برای اکثر مردم که مصرف کافی ید دارند و غذاهای متنوعی می‌خورند، مصرف مقادیر معقولی از غذاهای حاوی گواتروژن نگران کننده نیست.
غذاهای یددار شامل چیست
جلبک‌های دریایی (مانند کلپ، نوری، کامبو و واکامه) از بهترین منابع غذایی ید هستند. سایر منابع خوب ید عبارت‌اند از ماهی و سایر غذاهای دریایی و همچنین تخم‌مرغ. ید همچنین در شیر مادر و شیرخشک نوزادان وجود دارد.
محصولات لبنی نیز حاوی ید هستند. بااین‌حال، مقدار ید موجود در محصولات لبنی بسته به اینکه گاوها مکمل غذایی ید دریافت کرده‌اند و اینکه آیا از یدوفور برای تمیز و ضدعفونی‌کردن گاوها و تجهیزات فراوری شیر استفاده‌شده است یا خیر، متفاوت است. نوشیدنی‌های گیاهی که به‌عنوان جایگزین شیر استفاده می‌شوند، مانند شیر سویا و شیر بادام، حاوی مقادیر نسبتاً کمی ید هستند.
جمع‌بندی: نقش ید در بدن
ید یک ماده معدنی ضروری برای ساخت هورمون‌های تیروئید است؛ این هورمون‌ها متابولیسم بدن و رشد را تنظیم می‌کنند. این هورمون‌ها، به‌ویژه تیروکسین (T4) و تری یدوتیرونین (T3)، نقش حیاتی در حفظ سطح انرژی، عملکرد شناختی و سلامت عمومی ایفا می‌کنند. کمبود ید می‌تواند منجر به طیف وسیعی از بیماری‌ها، از قبیل گواتر (بزرگ‌شدن تیروئید)، کم‌کاری تیروئید و اختلال رشد کودکان و همچنین بروز ناتوانی ذهنی شود. زنان باردار و شیرده به دلیل افزایش نیاز بدنشان به ید در معرض ابتلا به کمبود ید هستند. علاوه بر این، گیاهخواران، وگانها و افرادی که در مناطق دارای کمبود ید زندگی می‌کنند، ممکن است دچار کمبود ید شوند. منابع غذایی غنی از ید عبارت‌اند از غذاهای دریایی (به‌ویژه ماهی و جلبک دریایی)، محصولات لبنی، تخم‌مرغ و نمک یددار. جلبک‌های دریایی، مانند کلپ، نیز سرشار از ید هستند. برای مبارزه با کمبود ید، سازمان‌های بهداشتی اغلب استفاده از نمک یددار و مصرف غذاهای غنی از ید را توصیه می‌کنند.
منابع
- https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-35/iodine
- https://ods.od.nih.gov/factsheets/Iodine-HealthProfessional/
دیدگاه‌ها
(0)