
سیگار برای اولینبار در اوایل قرن ۱۹ معرفی شد، بهسرعت محبوبیت یافت و به یک روش رایج مصرف تنباکو در سراسر جهان تبدیل شد. علیرغم استفاده گسترده از سیگار در سراسر جهان، اثرات مضر آن بر سلامتی دارد زیاد است. در این مقاله از وبسایت حستازگی به شناخت مواد تشکیلدهنده سیگار، بیماریهای ناشی از مصرف سیگار، عوارض سیگار روی پوست و روی ورزشکاران میپردازیم.
مواد تشکیلدهنده سیگار چیست
سیگار حاوی بیش از ۶۰۰ ماده افزودنی شیمیایی برای افزایش جذب نیکوتین است. فرمول دقیق سیگار بسته به برند آن متفاوت است، اما برخی از افزودنیهایی که معمولاً در سیگار یافت میشوند شامل مواد شیمیایی مضر مانند آرسنیک، استون، سرب و فرمالدئید هستند.
هنگامیکه سیگار روشن میشود، سوختن این مواد باعث ایجاد هزاران ترکیب شیمیایی میشود. توتون موجود در سیگار معمولاً ترکیبی از دو نوع برگ تنباکو است. نیکوتین سیگار از این برگها نشأت میگیرد. سیگار همچنین حاوی پرکنندههایی است که از ساقه و سایر قسمتهای گیاه تنباکو در ترکیب با آب، طعمدهندهها و مواد افزودنی تهیه میشود. ترکیب دقیق این پرکنندهها نیز به برند سیگار بستگی دارد. برخی از سیگارها متراکم هستند و قطران بیشتری دارند درحالیکه برخی دیگر از کاغذ متخلخل استفاده میکنند که میتواند نیکوتین و قطران را رقیق کند.
صرفنظر از فرمولاسیون دقیق، بسیاری از مواد شیمیایی و افزودنیهای موجود در سیگار میتوانند سمی و سرطانزا باشند. برخی از این مواد شیمیایی ممکن است آشنا به نظر برسند، زیرا در محصولات دیگر نیز یافت میشوند، اما مردم معمولاً آنها را استنشاق نمیکنند. بهعنوانمثال، سیگار میتواند حاوی همان آمونیاک باشد که اغلب برای تمیزکردن و ضدعفونیکردن سطوح استفاده میشود. سایر مواد شیمیایی سمی موجود در سیگار عبارتاند از:
- استون: استون معمولاً در پاککنندههای لاک ناخن یافت میشود.
- اسید استیک: این ماده شیمیایی و یک عنصر رایج در ترکیب رنگ مو است.
- آرسنیک: آرسنیک یک ماده سمی است.
- بوتان: بوتان را میتوانید در گاز فندک نیز پیدا کرد.
- فرمالدئید: فرمالدئید در آزمایشگاهها و سردخانهها بهعنوان مایع موردنیاز در آمادهسازی نمونههای بافتی در آزمایشگاه آناتومی یا سالن تشریح یا نگهداریکننده جسد استفاده میشود.
- سرب و کادمیوم: سرب در باتریها استفاده شده و کادمیوم در اسید باتریها یافت میشود.
- تولوئن: تولوئن برای ساختن رنگ استفاده میشود.
بیماریهای ناشی از مصرف سیگار چیست
مواد افزودنی موجود در سیگار به بدن آسیب میرساند و عوارضی را ایجاد میکنند که در ادامه به آنها میپردازیم:
آسیب به مژک
مژکها فیلترهایی هستند که به تمیز و شفاف نگهداشتن مجاری هوایی کمک میکنند. هنگامیکه آنها آسیب میبینند، مواد شیمیایی سمی میتوانند وارد ریه شوند یا در آن باقی بمانند. این امر میتواند منجر به سرفه مزمن و عفونتهای مکرر شود.
همچنین ذرات ریز موجود در دود تنباکو گلو و ریهها را تحریک میکنند و باعث سرفه سیگاری میشوند. این امر باعث میشود که مخاط بیشتری تولید شود و بافت ریه دچار آسیب شود.
آسیب به سیستم ایمنی بدن
سموم موجود در سیگار میتوانند نحوه عملکرد سیستم ایمنی بدن را تغییر داده و اثربخشی آن را کاهش دهند. همچنین این سموم میتوانند باعث التهاب شوند.
افزایش جذب نیکوتین
برخی از مواد شیمیایی خطرناک موجود در سیگار، به بدن توانایی جذب نیکوتین بیشتر با کشیدن هر سیگار را میدهد. این امر میتواند باعث اعتیاد به سیگار شود؛ همچنین میتواند اثرات مضر نیکوتین را افزایش دهد.
باریک شدن عروق
نیکوتین رگها و شریانها را باریک میکند. این امر میتواند با افزایش بار کاری قلب، باعث صدمه به قلب شود؛ همچنین باعث کاهش جریان خون در عروق و کاهش اکسیژن در دسترس سلولها بهخصوص در قسمت پا و دست میشود؛ زیرا مونوکسید کربن حاصل از سیگارکشیدن قلب را از اکسیژن موردنیاز برای پمپاژ خون در بدن محروم میکند. با گذشت زمان، راههای هوایی ریه متورم میشوند و هوای کمتری وارد ریهها میشود.
تنگی نفس
قطران موجود در سیگار ماده چسبندهای است که مانند دوده سطح ریهها را میپوشاند و به ریهها آسیب میرساند و میتواند تنفس را سختتر کند.
عفونت ریه
فنلها سلولهای مو، مانند راههای هوایی ریهها را فلج کرده و از بین میبرند. این امر بدان معناست که سلولها نمیتوانند پوشش مجاری تنفسی را تمیز کنند و از آنها در برابر عفونت محافظت کنند.
تحریک چشم و بینی و گلو
آمونیاک و فرمالدئید حاصل از سیگار چشم، بینی و گلو را تحریک میکند.
علاوه بر این بر اساس تحقیقات انجامشده مصرف سیگار با ابتلا به بیماریهای زیر مرتبط است:
سرطان
حداقل ۷۰ ماده شیمیایی موجود در دود تنباکو با ابتلا به سرطان ارتباط دارد. قرارگرفتن شدید در معرض این مواد شیمیایی میتواند DNA را تغییر دهد. این امر باعث رفتار سلولی غیرمعمول میشود و میتواند منجر به سرطان شود. مواد شیمیایی سمی موجود در سیگار همچنین میتواند سلولها را از ترمیم خود و ترمیم DNA آسیبدیده باز دارد. این امر خطر ابتلا به سرطان را افزایش میدهد. در تحقیقات مشاهده شده است که سیگار باعث ابتلا به حداقل ۱۶ نوع سرطان میشود. این سرطانها شامل سرطان دهان و بینی، گلو و جعبه صدا، مری، سلولهای خونی، کبد، معده، کلیه، پانکراس، تخمدان مخاطی، حالب، دهانه رحم، روده بزرگ و مثانه هستند. سیگار اولین عامل خطر سرطان ریه است و نزدیک به ۹۰ درصد موارد این سرطان را به خود اختصاص داده است.
مشکلات تنفسی و شرایط مزمن تنفسی
سیگار عامل اصلی بیماری انسداد مزمن ریه است، یک بیماری جدی، پیشرونده و ناتوانکننده که جریان هوا را در ریهها محدود میکند. همچنین سیگارکشیدن آسم را در افراد سیگاری بدتر میکند و با افزایش خطر ابتلا به آسم در نوجوانان و بزرگسالان مرتبط است.
بیماری قلبی، سکته مغزی و مشکلات گردش خون
سیگار عامل اصلی ابتلا به بیماریهای قلبیعروقی و سکته است. بیماریهای قلبیعروقی یکی از علل اصلی مرگومیر در مردان و زنان است. سیگار خطر لختهشدن خون را افزایش میدهد و جریان خون را به قلب، مغز یا پاها مسدود میکند. برخی از سیگاریها به دلیل مشکلات گردش خون ناشی از سیگارکشیدن، دست و پایشان را قطع میکنند. همچنین افرادی که سیگار میکشند نسبت به افرادی که سیگار نمیکشند، بیشتر دچار حملات قلبی میشوند و احتمال مرگ در اثر حمله قلبی در سنین پایینتر، حتی در ۴۰ سالگی، در آنها بیشتر است.
دیابت
سیگار باعث دیابت نوع ۲ میشود. خطر ابتلا به دیابت در افراد سیگاری ۳۰ تا ۴۰ درصد بیشتر از افراد غیرسیگاری است. سیگار همچنین میتواند برخی عوارض مرتبط با دیابت نوع ۱، مانند بیماری کلیوی، بیماری چشم و گردش خون ضعیف را که منجر به قانقاریا میشود، بدتر کند.
عفونتها
سیگارکشیدن سیستم ایمنی بدن را ضعیف میکند، بنابراین احتمال ابتلا به عفونتهای باکتریایی و ویروسی بیشتر میشود. سیگار جریان خون را در بدن شما کاهش میدهد؛ بنابراین زخمها زمان بیشتری برای بهبودی نیاز دارند.
مشکلات دندانی
سیگار خطر ابتلا به بیماریهای لثه، ازدستدادن دندان و حساسیت دندان را افزایش میدهد. هنگامیکه فرد سیگاری دچار آسیب لثه میشود، بهبود لثهها در او سختتر است. جویدن و بلعیدن برای افرادی که مشکلات دندانی دارند دشوارتر است که میتواند منجر به تغذیه نامناسب و مشکلات بیشتر شود.
کمشنوایی
سیگار باعث کاهش جریان خون در گوش داخلی میشود. همچنین میتواند باعث تحریک و تورم شیپور استاش (لولههایی که پشت بینی را به گوش میانی متصل میکند) و درنتیجه درد و عفونت شود. افراد سیگاری ممکن است زودتر از افراد غیرسیگاری شنوایی خود را از دست بدهند.
نابینایی، آبمروارید و دژنراسیون ماکولا وابسته به سن
سیگارکشیدن به چشم آسیب میرساند و میتواند منجر به دژنراسیون ماکولا شود. دژنراسیون ماکولا وابسته به سن در اثر سیگارکشیدن ایجاد میشود. این عامل اصلی نابینایی در بزرگسالان ۶۵ سال و بالاتر است.
مشکلات باروری
سیگارکشیدن میتواند باردارشدن را دشوارتر کند و بر کیفیت اسپرم تأثیر بگذارد. همچنین سیگارکشیدن میتواند باعث حاملگی خارج رحمی شود، یعنی زمانی که تخمک بارورشده در جایی غیر از رحم رشد کند. در این شرایط تخمک بارورشده نمیتواند زنده بماند و اگر درمان نشود، میتواند زندگی فرد باردار را تهدید کند. سیگار همچنین باعث کاهش شانس باروری میشود، به این معنی که باردارشدن را دشوارتر میکند.
پوکیاستخوان و یائسگی
سیگار عامل خطری برای پوکیاستخوان است و در زنان ممکن است در مقایسه با افراد غیرسیگاری منجر به یائسگی زودرس شود.
سکته مغزی
ازآنجاییکه سیگار بر عروق اثر میگذارد، میتواند باعث سکته شود. سکته مغزی زمانی اتفاق میافتد که جریان خون به مغز بهطور موقت مسدود شود و سلولهای مغز از اکسیژن محروم میشوند و شروع به مردن میکنند. سکته مغزی میتواند باعث فلج، مشکل در تکلم، تغییر عملکرد مغز و مرگ شود. سکته مغزی پنجمین علت مرگومیر در ایالات متحده و علت اصلی ناتوانی بزرگسالان است.
تولد نوزادان نارس و کموزن
اثرات سیگار نهتنها بر سلامت والدین، بلکه بر سلامت نوزاد نیز تأثیر میگذارد. سیگارکشیدن در دوران بارداری میتواند باعث تولد نوزادان نارس یا با وزن کم شود. خطر ابتلا به بیماری و حتی مرگ در نوزادانی که خیلی زود یا خیلی کوچک به دنیا میآیند، بیشتر است.
عوارض مصرف سیگار بر روی پوست
بدن نیکوتین را از طریق مخاط روده، پوست و مجاری تنفسی جذب میکند. کراتینوسیتها سلولهای تخصصی هستند که سد پوستی را تشکیل میدهند و به عملکردهای ایمنی مانند حمله به پاتوژنها کمک میکنند. نیکوتین مرگ سلولی را در این سلولها زیاد میکند، به رگهای خونی در پوست آسیب میرساند و جریان خون را کاهش میدهد. علاوه بر این، نیکوتین ساختار و عملکرد فیبروبلاستهای پوست را تغییر میدهد. فیبروبلاست نوعی سلول پوستی است که حاوی پروتئینهای کلاژن است. این سلولها برای موارد زیر اهمیت دارند:
- بهبود زخم
- حفظ سفتی پوست
- سفت نگهداشتن پوست
درنهایت، نیکوتین پاسخهای ایمنی سازگار و ذاتی بدن را تغییر میدهد. در ادامه اثر سیگار بر روی پوست را بررسی خواهیم کرد:
پیری پوست
سیگار بر کلاژن و الاستین که فیبرهای کشسانی هستند و پوست را صاف و سفت نگه میدارند، تأثیر میگذارد. عصاره دود تنباکو باعث استرس اکسیداتیو در فیبروبلاستهای پوست میشود و کلاژنسازی را مختل میکند. بهعلاوه، یک بررسی در سال ۲۰۲۱ نشان داد که افراد سیگاری ویتامین D کمتری در گردش خون خود دارند. ویتامین D در حفظ سد پوستی نقش دارد و به ترمیم بافت پوست کمک میکند. سیگار همچنین رگهای خونی پوست را باریک میکند و میزان خون و مواد مغذی را که به پوست میرسند، کاهش میدهد.
چینوچروک
سیگارکشیدن در ایجاد چینوچروک بهویژه در یکسوم میانی تا پایینی صورت مؤثر است. این امر منجر به چینوچروکهای مشخصتر و تغییرات دیگری در پوست میشود ازجمله
- زائدگی پوست پلک
- چینوچروک پیشانی
- چینهای بینی
- چینوچروک لب بالایی
در سال ۲۰۱۷ تحقیقی روی دوقلوهایی که یکی سیگاری و دیگری غیرسیگاری بود، انجام شد. محققان این تحقیق خاطرنشان کردند که غیرسیگاریها براساس ظاهر جذابتر هستند. علاوه بر این، در سال ۲۰۱۹ تحقیقی نشان داد که پوست در چینهای ناشی از خط لبخند، در افراد سیگاری نسبت به افراد غیرسیگاری متراکمتر و ضخیمتر است. در واقع بههمزدن لبها و دود، چشمها را در هنگام استنشاق تحریک میکند و همچنین احتمالاً باعث افزایش چینوچروک در ناحیه چشم و دهان میشود.
رنگ پوست و رنگدانه
سیگار باعث تشکیل ملانوسیت در پوست میشود که میتواند منجر به لکههای پیری و لکههای تیره شود. افرادی که سیگار میکشند نیز پوستی کدر و رنگپریده دارند که ممکن است آبی یا خاکستری به نظر برسد. این امر میتواند بهدلیل محدودیت جریان خون در پوست باشد که میتواند آن را از اکسیژن و سایر مواد مغذی محروم کند و ممکن است باعث ایجاد رنگدانههای ناهموار پوست در برخی افراد شود. قرارگرفتن مداوم در معرض دود تنباکو میتواند باعث استرس اکسیداتیو شود که به ایجاد رنگدانههای پوست مرتبط با پیری کمک میکند.
افتادگی پوست
مواد شیمیایی موجود در دود سیگار ازدستدادن آب از طریق پوست و تخریب کلاژن و الیاف الاستیک پوست را افزایش میدهند. ازبینرفتن این عناصر سازنده که به پوست استحکام و خاصیت ارتجاعی میبخشد، باعث افتادگی پوست میشود. همچنین تحقیقات منتشرشده در سال ۲۰۲۰ نشان داده است، پوست افراد سیگاری انعطاف کمتری از پوست افراد غیرسیگاری دارد.
تأخیر در بهبود زخم
طبق گفته سازمان بهداشت جهانی، سیگارکشیدن باعث بازشدن زخم شده و با کاهش روند التیام التهاب و تضعیف عملکرد ایمنی بدن، روند بهبودی را کاهش میدهد. در سال ۲۰۱۲ یک بررسی روی نتایج ۱۴۰ تحقیق نشان داد که احتمال تأخیر در بهبودی زخم، عفونت زخم و التیامنیافتن استخوان در افراد سیگاری بیشتر است. ترک سیگار حداقل ۴ هفته قبل از جراحی میتواند عوارض بعد از جراحی را کاهش دهد.
عفونتها
سلولهای ایمنی در پوست به جلوگیری از عفونت کمک کرده و بازسازی بافت را تقویت میکنند. سیگار ایمنی بدن را تضعیف میکند؛ همچنین ممکن است فعالیت ماکروفاژها، یکی از اجزای ضروری سیستم ایمنی را سرکوب کند و به آسیب بافتی و التهاب بیشازحد منجر شود.
سرطان پوست
افراد سیگاری بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان پوست هستند. علاوه بر این، افراد سیگاری مبتلا به ملانوما ۴۰ درصد کمتر از افراد غیرسیگاری، احتمال زندهماندن دارند.
پسوریازیس
سیگارکشیدن خطر ابتلا به پسوریازیس را در افراد افزایش میدهد و ممکن است بر شدت بیماری و پاسخ به درمان تأثیر بگذارد.
اگزما
محققان قرارگرفتن در معرض دود سیگار را با افزایش خطر ابتلا به درماتیت آتوپیک مرتبط میدانند. علاوه بر این، تحقیقی در سال ۲۰۲۰ نشان داد که قرارگرفتن در معرض دود سیگار، عامل خطری برای ابتلا به اگزمای آتوپیک و اگزمای دست نوجوانان است.
آکنه
سیگار ممکن است با آکنه ارتباط داشته باشد. در سال ۲۰۱۷ تحقیقی نشان داد که وابستگی بیشتر به نیکوتین ممکن است جوشهای آکنه را بدتر کند.
واسکولیت
بیماری بورگر نوعی واسکولیت است. محققان بر این باورند که مواد شیمیایی موجود در تنباکو ممکن است پوشش عروق خونی را تحریک کرده و باعث تورم آنها و واسکولیت شود. علائم بیماری بورگر شامل وجود موارد زیر در اندام فوقانی یا تحتانی است:
- قانقاریا
- درد
- زخم
براساس برخی تحقیقات، ارتباط قوی بین ابتلا به بیماری بورگر و استعمال دخانیات وجود دارد و مصرف تنباکو میتواند باعث این بیماری شود. سیگارکشیدن همچنین با یک نوع واسکولیت خودایمنی به نام واسکولیت مرتبط با آنتیبادی سیتوپلاسمی آنتینوتروفیل ارتباط دارد.
تحقیقی در سال ۲۰۲۰ نشان داد، افرادی که مدت طولانیتری سیگار میکشند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند.
تلانژکتازی پالمار
تلانژکتازی یا وریدهای عنکبوتی، عروق خونی گشادشده نزدیک سطح پوست یا سطح مخاطی هستند. تلانژکتازی در کف دست یکی از علائم سیگارکشیدن طولانیمدت است.
لوپوس
سیگارکشیدن عامل خطری برای ابتلا به لوپوس اریتماتوز سیستمیک است. طبق نتایج یک بررسی در سال ۲۰۲۱، ترک سیگار باعث بهبود عملکرد سیستم ایمنی بیمار، کاهش شدت بیماری و کاهش التهاب سیستمیک میشود.
آلوپسی
مردانی که روزانه ۱۰ نخ سیگار یا بیشتر میکشند، ۳ برابر بیشتر در معرض خطر ابتلا به آلوپسی آندروژنیک متوسط تا شدید هستند. سیگار میتواند در نتیجه عوامل متعددی باعث ریزش مو شود، ازجمله:
- آسیب DNA
- انقباض عروق خونی
- آسیب رادیکالهای آزاد به فولیکولهای مو
- افزایش اثرات هورمونها و افزایش سن
فوران نور چندشکلی
فوران نور چندشکلی نوعی بثورات خارشدار است که در اثر قرارگرفتن در معرض نور خورشید یا نور مصنوعی UV ایجاد میشود. افرادی که روزانه بیش از ۱۵ نخ سیگار میکشند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند.
پوسچولوز پالموپلانتار
پوسچولوز پالموپلانتار یک اختلال التهابی نادر و مزمن است که با ایجاد جوش روی کف دست و انگشتان پا مشخص میشود. این بیماری ارتباط قوی با سیگارکشیدن دارد. در یک بررسی در سال ۲۰۱۵، محققان دریافتند که ترک سیگار و استفاده از کرم نرمکننده منجر به بهبود این بیماری پوست در عرض ۳ ماه میشود.
تأثیر سیگار بر روی ورزشکاران
وقتی سیگار میکشید، به توانایی خود برای ورزشکردن و آمادگی جسمانی آسیب میرسانید. سیگار از چند جهت به عملکرد ورزشی آسیب میرساند:
-
خون
نیکوتین و مونوکسید کربن حاصل از سیگار ممکن است خون را چسبناک کرده و شریانها را باریک کند. شریانهای باریک، جریان خون را به قلب، ماهیچهها و سایر اندامهای بدن کاهش میدهند و ورزش را سختتر میکنند. در طول ورزش، جریان خون به افزایش اکسیژنرسانی به عضلات کمک میکند. اگر عضلات بهاندازه کافی اکسیژن دریافت نکنند، بدن نیز نمیتواند برای انجام فعالیت بدنی تاب آورد.
-
قلب
نیکوتین تغییرپذیری ضربان قلب را کاهش میدهد و باعث بروز آریتمی قلبی میشود، همچنین اتساع عروق را مختل میکند؛ بنابراین میتواند آتروژنز زودرس را افزایش دهد. در حالت استراحت، ضربان قلب، فشارخون، برونده قلبی و مصرف اکسیژن میوکارد توسط نیکوتین افزایش مییابد که منجر به بیتعادلی بین تقاضا و عرضه اکسیژن میوکارد میشود. وقتی سیگار میکشید، ضربان قلب بهدلیل کار اضافی که قلب برای حفظ بدن باید انجام دهد، افزایش مییابد. ضربان قلب ممکن است تا سطح خطرناکی افزایش یابد؛ بنابراین ضربان قلب بالاتر از حد طبیعی در حالت استراحت میتواند خطر مرگ را افزایش دهد.
-
ریهها
وقتی ظرفیت ریهها خوب است و ریهها بهخوبی کار میکنند، میتوانید بهتر ورزش کنید. سیگارکشیدن به ظرفیت ریه آسیب میرساند. قطران موجود در دود سیگار ریهها را میپوشاند و باعث میشود کیسههای هوایی خاصیت ارتجاعی کمتری داشته باشند. سیگار همچنین باعث تولید خلط میشود که میتواند ریههای را دچار احتقان کند. کشیدن حتی چند نخ سیگار در روز میتواند توانایی بدن را برای استفاده مؤثر از اکسیژن کاهش دهد.
جمعبندی: سیگار دشمن سلامتی شما
سیگار حاوی بیش از ۶۰۰ ماده است که مقدار آنها در برندهای مختلف متفاوت است، اما افزودنیها معمولاً شامل مواد شیمیایی سمی مانند آمونیاک، سرب، بوتان و آرسنیک هستند. مصرف نیکوتین و مواد افزودنی موجود در سیگار با ابتلا به سرطان و طیف وسیعی از بیماریهای دیگر از قبیل دیابت، اگزما، پزوریاسیس، نابینایی و کمشنوایی و غیره مرتبط است. مصرف سیگار همچنین بر سلامت پوست تأثیر دارد و میتواند باعث پیری زودرس، سرطان پوست، لوپوس، آکنه و غیره شود. در ورزشکاران مصرف سیگار با کاهش عملکرد آنها مرتبط است؛ بنابراین به نظر میرسد عوارض مصرف سیگار بسیار بیشتر از فواید احتمالی آن باشد و این امر برای افراد سیگاری تأملبرانگیز خواهد بود.
منابع
- https://www.healthline.com/health/erectile-dysfunction/impotence-and-smoking#getting-help
- https://www.cancer.gov/publications/dictionaries/cancer-terms/def/cigarette
- https://www.medicalnewstoday.com/articles/smoking-effect-on-skin#other-health-effects
- https://www.lung.org/research/sotc/by-the-numbers/10-worst-diseases-smoking-causes
- https://www.health.gov.au/topics/smoking-vaping-and-tobacco/about-smoking/effects#:~:text=Tiny%20particles%20in%20tobacco%20smoke,can%20result%20in%20cancer%20cells
- Frédéric Chagué, Charles Guenancia, Aurélie Gudjoncik, Daniel Moreau, Yves Cottin, Marianne Zeller Smokeless tobacco, sport and the heart, Archives of Cardiovascular Diseases, Volume 108, Issue 1,2015, Pages 75-83,
بروزترین مقالات در شبکات اجتماعی