درخت بلوط به‌وفور در سراسر جهان رشد می‌کند و صدها گونه از آن وجود دارد که حدود 90 درصد از آن‌ها بومی ایالات‌متحده است. در ایران جنگل‌های بلوط در کردستان،‌ لرستان و کهگیلویه وجود دارند. برداشت بلوط آسان است و به‌خوبی ذخیره می‌شود و آماده‌سازی آن هم نسبتاً ساده است.

بااین‌حال بلوط که زمانی غذای اصلی جوامع مختلف بود، امروزه آنچنان مصرف نمی‌شود، زیرا بی‌خطر بودن مصرف آن مورد بحث است. در این مقاله از وب‌سایت حس‌تازگی به شناخت فواید و عوارض مصرف بلوط، ارزش غذایی بلوط و نحوه مصرف آن خواهیم پرداخت.

بلوط چیست

بلوط میوه درختی با همین نام است که به روش‌های مختلف مصرف می‌شود. مردم هزاران سال بلوط را مصرف کرده‌اند و تحقیقات نشان داده است که بلوط توسط مردمان باستان مانند آشوری‌ها، یونانی‌ها، چینی‌ها و بومیان آمریکا مصرف می‌شد. محصولات بلوط نیز قرن‌ها نقش مهمی در رژیم غذایی انسان‌ها از سرخ‌پوستان آمریکا گرفته تا مردمان کشورهای مدیترانه ایفا می‌کرد؛ حتی در برخی از مناطق پرتغال، یکی از رایج‌ترین موارد استفاده از بلوط، تبدیل آن به آرد و استفاده از آن به‌جای آرد معمولی بود.

فواید بلوط

بلوط اگر خام مصرف نشود می‌تواند فوایدی برای سلامتی داشته باشد که در زیر به آن‌ها اشاره می‌شود.

• ممکن است سلامت روده را بهبود بخشد

باکتری‌های موجود در روده نقش کلیدی در سلامت عمومی بدن دارند. عدم تعادل این باکتری‌ها با چاقی، دیابت و بیماری‌های روده مرتبط است. بلوط غنی از فیبر است و فیبر غذای باکتری‌های مفید روده است.

در یک بررسی 2 ماهه روی 23 بزرگ‌سال مبتلا به سوءهاضمه دائمی، افرادی که روزانه 100 میلی‌گرم عصاره بلوط مصرف کردند نسبت به کسانی که یک کپسول نشاسته ذرت مصرف کردند، درد عمومی کمتری داشتند. بااین‌حال، در این بررسی از عصاره بسیار غلیظ بلوط استفاده شد و معلوم نیست که خود بلوط هم همان اثر را داشته باشد؛ پس انجام تحقیقات بیشتر در مورد اثرات مصرف بلوط روی سیستم گوارش ضروری است.

• حاوی اسیدهای چرب امگا 3 است

بدن نمی‌تواند اسیدهای چرب ضروری را بسازد، بنابراین باید آن‌ها را از غذاها و نوشیدنی‌ها دریافت کنید. روغن بلوط منبع خوبی از اسیدهای چرب ضروری است. اسیدهای چرب امگا 3 بخش مهمی از غشای سلول‌ها را تشکیل می‌دهند و عملکردهای مهم زیادی ازجمله ذخیره انرژی دارند.

• سرشار از آنتی‌اکسیدان است

آنتی‌اکسیدان‌ها ترکیباتی هستند که از سلول‌ها در برابر آسیب ناشی از رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که رژیم‌های غذایی سرشار از آنتی‌اکسیدان ممکن است به پیشگیری از بیماری‌های مزمن مانند بیماری قلبی، دیابت و برخی سرطان‌ها کمک کنند. بلوط سرشار از آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند ویتامین‌های A و E و همچنین ترکیبات گیاهی متعدد است. تحقیقی روی حیوانات نشان داد که عصاره بلوط باعث کاهش التهاب در موش‌ها می‌شود؛ بااین‌حال انجام تحقیقات انسانی الزامی است.

• حاوی فیتواسترول است

فیتواسترول­ها یا استرول­های گیاهی ترکیبات گیاهی هستند که ممکن است به کاهش کلسترول کل یا کلسترول بد (LDL) کمک کنند. مقدار فیتواسترول موجود در بلوط نسبت به بادام، سویا و روغن‌زیتون بیشتر است.

• ممکن است بیماری آلزایمر را درمان کند

بیماری آلزایمر یک اختلال عصبی پیش‌رونده است که شیوع آن در میان افراد مسن در حال افزایش است. مصرف بخش‌های مختلف بلوط به دلیل فعالیت بازدارندگی آن روی آنزیم‌های استیل­کولین­استراز و بوتیریل­کولین­استراز (که برای تحریک و عملکرد اعصاب ضروری هستند)، می‌تواند به‌عنوان ماده خام محصولات گیاهی در درمان بیماری آلزایمر استفاده شود.

• به فراوانی در طبیعت یافت می‌شود

بیش از 450 گونه بلوط در سراسر جهان وجود دارد که عمدتاً در نیمکره شمالی هستند. از پاییز تا اوایل بهار، می‌توانید صدها و بلکه هزاران بلوط رسیده را زیر این درختان پیدا کنید. مصرف بلوط برای علوفه دام بی‌خطر است، اما باید مراقب بلوط‌های فاسد بود و بلوط‌های سبز و نارس نیز نباید جمع‌آوری شوند. اگر بلوط از طبیعت جمع‌آوری شود، می‌تواند یک منبع غذایی محلی، رایگان، مغذی و دائمی باشد.

عوارض مصرف بلوط

به دلیل وجود ترکیب گیاهی تلخی به نام تانن در بلوط که مصرف زیادش می‌تواند زیان‌آور باشد، مصرف بلوط چندان مورد استقبال قرار نمی‌گیرد. تانن ماده‌ای ضد مغذی است که توانایی بدن برای جذب مواد مغذی ضروری غذا را کاهش می‌دهد.

علاوه بر این، مصرف مقادیر زیاد تانن ممکن است منجر به عوارضی از قبیل آسیب شدید کبد و سرطان شود. بااین‌حال، بیشتر تانن‌ موجود در بلوط در زمان آماده‌سازی بلوط‌ برای استفاده، اغلب در فرایند خیساندن یا جوشاندن، از آن خارج می‌شود. اگرچه هیچ تحقیقی در مورد سمی بودن بلوط خام در انسان وجود ندارد، بااین‌وجود بلوط به‌ندرت به‌صورت خام مصرف می‌شود. به‌طورکلی عوارض و خطرات مصرف بلوط عبارت‌اند از:

• مصرف بلوط خام ممکن است مضر باشد

همان‌طور که در بالا ذکر شد، تانن موجود در بلوط خام به‌عنوان یک ماده ضد مغذی عمل می‌کند و جذب برخی از ترکیبات غذایی را کاهش می‌دهد. تانن همچنین با ابتلا به سرطان‌های خاصی مرتبط است و ممکن است در صورت مصرف در مقادیر زیاد باعث آسیب کبدی شود.

علاوه بر این، تانن­ها طعم تلخی به بلوط می‌دهند. تانن یا سایر اجزای سمی بلوط باعث آسیب مستقیم به کلیه‌ها و پوشش معده و روده نیز می‌شود. علائم این آسیب‌ها ممکن است شامل یبوست، اسهال یا تهوع باشد. مدفوع تولیدشده ممکن است خونی یا سیاه و مانند قیر چسبنده باشد و ادرار ممکن است قرمز یا قهوه‌ای باشد؛ بنابراین، مصرف بلوط خام توصیه نمی‌شود و می‌توانید به‌راحتی با جوشاندن یا خیس کردن بلوط تانن موجود در آن را از بین ببرید. این فرایند تلخی بلوط را هم از بین می‌برد و آن را برای خوردن بی‌خطر می‌کند.

• مصرف بلوط ممکن است باعث ایجاد واکنش‌های آلرژیک شود

بلوط  همانند دیگر ترکیبات آجیل از آلرژن­های (مواد آلرژی­زا) رایج در سراسر جهان است. درواقع، حدود 1.2٪ از جمعیت ایالات متحده به یک یا چند نوع از اقلام موجود در آجیل حساسیت دارند. واکنش‌های آلرژیک به آجیل و همین‌طور بلوط از خارش خفیف، خارش گلو و آبریزش چشم تا آنافیلاکسی (پاسخی مرگبار که می‌تواند باعث دشواری شدید تنفس شود) متغیر است؛ بنابراین اگر به سایر اقلام آجیل آلرژی دارید، باید از مصرف بلوط خودداری کنید.

• تهیه بلوط ممکن است دشوار باشد

جمع‌آوری و تهیه بلوط می‌تواند زمان‌بر باشد. اگرچه بلوط در طبیعت فراوان است، اما معمولاً در فروشگاه‌های مواد غذایی فروخته نمی‌شود. همچنین باید با خیساندن یا جوشاندن تانن موجود در بلوط گرفته شود تا تلخی آن کاهش یابد و از ایمن بودنش برای مصرف اطمینان حاصل شود. اگرچه این فرایند بسیار ساده است، اما ممکن است دست‌وپاگیر باشد.

ارزش غذایی بلوط

اگرچه مشخصات دقیق مواد مغذی به گونه بلوط بستگی دارد، اما همه آن‌ها مملو از مواد مغذی ضروری هستند. بلوط سرشار از پتاسیم، آهن، ویتامین‌های A و E و چندین ماده معدنی مهم دیگر از قبیل آهن و منگنز است. به‌علاوه، کالری کمی دارد و بیشتر کالری آن به شکل چربی‌های غیراشباع سالم است.

همچنین دانشمندان بیش از 60 ترکیب گیاهی مفید را در بلوط شناسایی کرده‌اند، ازجمله ترکیبات فنلی، کاتچین، رسوراترول، کورستین و اسید­گالیک که آنتی‌اکسیدان‌هایی قوی هستند و می‌توانند به محافظت از سلول‌ها در برابر آسیب و خطر ابتلا به بیماری قلبی، دیابت، آلزایمر و سرطان کمک کنند. آرد بلوط دارای نشاسته بالا (۹۲-۸۶ درصد)، پروتئین بالا (۹-۴ درصد) و چربی کم (۸-۲ درصد) است؛ این آرد بدون گلوتن نیز است. 28 گرم بلوط خشک حاوی مواد مغذی زیر است:

• کالری: 144
• پروتئین: 2 گرم
• چربی: 9 گرم
• کربوهیدرات: 15 گرم
• فیبر: 4 گرم
• ویتامین A: 44 درصد از مصرف روزانه مرجع (RDI)
• ویتامین E: 20 درصد RDI
• آهن: 19 درصد از RDI
• منگنز: 19 درصد از RDI
• پتاسیم: 12 درصد از RDI
• ویتامین B6: 10 از RDI
• فولات: 8 درصد از RDI

نحوه مصرف بلوط

پاک‌سازی بلوط از تانن به روش­های مختلفی امکان‌پذیر است. یکی از این روش‌ها جوشاندن است و اغلب انجام مراحل زیر برای جوشاندن توصیه می‌شود:

• بلوط‌ها را کاملاً بشویید تا هرگونه آلودگی مانند خاک و حشرات کوچک را از بین ببرید. بلوط‌های فاسد را دور بریزید.
• پوسته سخت بلوط‌ها را با استفاده از فندق‌شکن یا قندشکن بشکنید و جدا کنید.
• بلوط‌های خام را به مدت 5 دقیقه یا تا زمانی که آب آن قهوه‌ای تیره شود، در قابلمه بجوشانید.
• بلوط‌ها را در آبکش ریخته و آب تیره آن را دور بریزید.
• این مرحله را تکرار کنید تا آبی که آبکش می‌کنید شفاف باشد.

سپس می‌توانید بلوط‌ها را به روش‌های مختلف زیر برای مصرف آماده کنید:

• برای استفاده از بلوط به‌عنوان یک میان‌وعده می‌توانید آن را به مدت 15 تا 20 دقیقه در فر با دمای 190 درجه سانتی‌گراد بپزید.
• می‌توانید بلوط را با عسل تفت دهید یا بعد از پخت روی آن شکر دارچینی بریزید.
• بلوط‌های خشک را می‌توانید برای استفاده در نان و شیرینی به آرد تبدیل کنید.

روش تشخیص بلوط خوراکی و خوشمزه

برای تشخیص بلوط خوشمزه، به دنبال بلوط‌های کاملاً رسیده و قهوه‌ای باشید که کلاهک‌های آن هنوز جدا نشده است. از مصرف بلوط‌های سبز و نارس خودداری کنید، زیرا تانن بیشتری دارند.

جمع‌بندی: بلوط، ماده غذایی با قدمت چندهزارساله

بلوط محصولی است که در سراسر جهان و غالباً در نیمکره شمالی یافت می‌شود و هزاران سال جزو سفره غذایی انسان‌ها بوده است. بلوط دارای ریزمغذی‌ها و آنتی‌اکسیدان‌های فراوانی است و فواید زیادی برای بدن دارد؛ اما به دلیل محتوای تانن موجود در آن مصرف مقادیر زیادش به‌صورت خام مضر است. بااین‌حال، می‌توان تانن را با جوشاندن یا خیساندن بلوط از بین برد. بلوط‌هایی که تانن آن‌ها گرفته شده باشد و برشته‌شده باشند قابلیت مصرف خوراکی دارند و سرشار از مواد مغذی مانند آهن و منگنز هستند و می‌توانند به‌تنهایی مورداستفاده قرار گیرند. همچنین می‌توان این بلوط‌ها را به آرد تبدیل کرد و از آن‌ها در تهیه نان و شیرینی استفاده کرد.

منابع

• Healthline
• Webmd
• Webmd
• okstate
• Oliveira, Leandro & Pereira, Mariana. (2018). Acorn: a devalued food with health benefits. 10.13140/RG.2.2.31856.97287.
• Sevgi Gezici, Nazim Sekeroglu. (2019) Neuroprotective potential and phytochemical composition of acorn fruits, Industrial Crops and Products, Volume 128, Pages 13-17.