بدن به‌طور مداوم اسیدی‌بودن یا قلیایی‌بودن خون و سایر مایعات خود را کنترل می‌کند. خون به‌طور طبیعی کمی قلیایی است بااین‌حال بسته به شرایط می‌تواند اسیدی هم بشود. تعادل اسید و قلیا در بدن را تعادل اسید و باز می‌نامند و مصرف غذاهای مختلف و ابتلا به برخی بیماری‌ها بر اسیدی یا قلیایی‌شدن خون تأثیر می‌گذارد. در این مقاله از وب‌سایت حس‌تازگی به تعریف مفهوم اسید و قلیا (PH)، عوامل تأثیرگذار بر آن، فواید غذاهای اسیدی و قلیایی برای بدن و نمونه‌هایی از این غذاها، معایب استفاده از غذاهای اسیدی و چگونگی اندازه‌گیری سطح اسید و باز در بدن می‌پردازیم.
منظور از پی اچ بدن چیست
اسیدی یا قلیایی‌بودن با استفاده از مقیاس pH اندازه‌گیری می‌شود. مقیاس pH از 0 تا 14 متغیر است. pH 7 خنثی است، مانند آب خالص. PH زیر 7 اسیدی و PH بالاتر از 7 قلیایی یا بازی است. محدوده pH خون بین 7.35 تا 7.45 است. این بدان معنی است که خون به‌طور طبیعی کمی قلیایی یا بازی است. در مقایسه، اسید معده دارای pH حدود 1.5 تا 3.5 است. این امر باعث اسیدی شدن معده می‌شود. PH پایین برای هضم غذا و ازبین‌بردن میکروب‌هایی که وارد معده می‌شوند مفید است.
چه عواملی بر تغییر pH بدن تأثیرگذارند
هر فردی ممکن است به‌دلیل عوامل ساده‌ای مانند ورزش یا قرارگرفتن در ارتفاعات دچار بی‌تعادلی pH شود؛ اما ابتلا به بیماری‌های کلیوی، ریوی، صرع، چاقی و مصرف زیاد الکل نیز می‌تواند در تغییر pH خون مؤثر باشد. علاوه بر این بعضی بیماری‌ها نیز که بدن را بیش‌ازحد اسیدی یا قلیایی می‌کنند، معمولاً با تغییر سطح pH خون مرتبط هستند. در واقع تغییر pH طبیعی خون ممکن است نشانه‌ای از وجود بعضی بیماری‌ها ازجمله موارد زیر باشد:
- آسم
- دیابت
- بیماری قلبی
- بیماری کلیوی
- بیماری ریه
- نقرس
- عفونت
- شوک
- خونریزی
- مصرف بیش‌ازحد بعضی داروها مانند آسپرین
- مسمومیت
PH خون بالا یا آلکالوز زمانی است که PH خون بالاتر از محدوده طبیعی باشد. دلایل متعددی برای افزایش PH خون وجود دارد که در زیر به آن‌ها اشاره می‌شود:
- ازدست‌دادن مایعات
ازدست‌دادن بیش‌ازحد آب از بدن می‌تواند pH خون را افزایش دهد. این امر به این دلیل اتفاق می‌افتد که با ازدست‌دادن آب، مقداری از الکترولیت‌های خون را که شامل نمک‌ها و مواد معدنی هستند، از دست می‌دهید. این الکترولیت‌ها شامل سدیم و پتاسیم هستند. علت ازدست‌دادن بیش‌ازحد مایعات معمولاً عبارت است از تعریق، استفراغ و اسهال. داروهای دیورتیک (مدر) و سایر داروها نیز ممکن است باعث افزایش بیش‌ازحد ادرار شوند که در نهایت منجر به افزایش pH خون می‌شود. راهکار درمانی برای این شرایط دریافت مایعات فراوان و جایگزینی الکترولیت‌ها است. گاهی اوقات نوشیدنی‌های ورزشی نیز می‌توانند به این امر کمک کنند.
- مشکلات کلیوی
کلیه‌ها به حفظ تعادل اسید و باز بدن کمک می‌کنند. مشکل کلیوی می‌تواند منجر به افزایش PH خون شود. در واقع اگر کلیه‌ها مواد قلیایی کافی را از طریق ادرار دفع نکنند، ممکن است این امر اتفاق بیفتد. به‌عنوان‌مثال، بی‌کربنات ممکن است به‌اشتباه دوباره وارد خون شود.
PH پایین خون یا اسیدوز خون می‌تواند بر عملکرد همه اعضای بدن تأثیر بگذارد. pH پایین خون مشکل پزشکی شایع‌تری از pH خون بالا است. برخی از بیماری‌هایی که باعث ایجاد اسیدوز می‌شوند عبارت‌اند از:
- دیابت
اگر دیابت دارید و سطح قند خون شما به‌درستی کنترل نمی‌شود، ممکن است خونتان اسیدی شده و باعث وضعیتی شود که به آن کتواسیدوز دیابتی گفته می‌شود. کتواسیدوز دیابتی زمانی اتفاق می‌افتد که بدن نتواند انسولین کافی بسازد یا نتواند به‌درستی از انسولین استفاده کند.
انسولین به انتقال قند به سلول‌های بدن کمک می‌کند تا به‌عنوان سوخت برای بدن استفاده شود. اگر نتوان از انسولین استفاده کرد، بدن شروع به تجزیه چربی‌های ذخیره‌شده می‌کند تا بتواند انرژی موردنیاز خود را تأمین کند. این فرایند مواد زائد اسیدی به نام کتون تولید می‌کند؛ در نتیجه اسید تجمع می‌یابد و باعث کاهش pH خون می‌شود.
- اسیدوز متابولیک
پایین‌بودن pH خون به‌دلیل بیماری کلیوی یا نارسایی کلیه را اسیدوز متابولیک می‌نامند. این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که کلیه‌ها برای دفع اسیدها از بدن به‌درستی کار نمی‌کنند. این شرایط باعث افزایش اسیدهای خون و کاهش pH خون می‌شود.
- اسیدوز تنفسی
زمانی که ریه‌ها نتوانند دی‌اکسیدکربن کافی را به‌سرعت از بدن خارج کنند، pH خون کاهش می‌یابد. به این حالت اسیدوز تنفسی می‌گویند. این وضعیت در صورت ابتلا به یک بیماری ریوی شدید یا مزمن مانند آسم یا حمله آسم، آپنه خواب، برونشیت، ذات‌الریه، بیماری انسداد مزمن ریه و اختلالات دیافراگم پیش می‌آید. همچنین اگر جراحی کرده‌اید، چاق هستید یا از داروهای آرام‌بخش که قرص‌های خواب‌آور یا داروهای ضددرد مخدر هستند، زیاد استفاده می‌کنید، در معرض خطر اسیدوز تنفسی هستید.
غذاهای قلیایی چه فایده‌ای دارند
غذاهای قلیایی pH بالایی دارند. برخی از نمونه‌های غذاهای قلیایی عبارت‌اند از سبزی‌های غیر نشاسته‌ای، میوه‌ها، آجیل‌هایی مانند شاه‌بلوط یا تخم کدو و حبوباتی مانند لوبیاقرمز یا لوبیاسفید.
رژیم غذایی حاوی غذاهای قلیایی، غذاهای تازه و حاوی مواد مغذی را شامل می‌شود که برای بدن مفید هستند. این رژیم غذایی برای افراد گیاهخواری که از لبنیات استفاده نمی‌کنند و افرادی که به گلوتن حساسیت دارند، مفید است. همچنین رژیم قلیایی به‌دلیل آنکه بسیاری از آلرژنهای غذایی اصلی ازجمله شیر، تخم‌مرغ، بادام‌زمینی، گردو، ماهی و صدف را شامل نمی‌شود، مفید است. به‌علاوه پیروی از این رژیم برای افرادی که سعی در اجتناب از مصرف چربی و شکر دارند، توصیه می‌شود.
معرفی چند ماده غذایی قلیایی
چند نمونه از غذاهای قلیایی عبارت‌اند از:
- میوه‌هایی مانند سیب، گیلاس، آناناس، آووکادو، موز، زردآلو و طالبی
- سبزی‌های غیر نشاسته‌ای مانند کلم‌بروکلی، چغندر، مارچوبه، سبزی‌های برگ‌دار، سیر، هویج و کلم
- آبمیوههای طبیعی و شیرین نشده
- آب‌معدنی و دم‌نوش‌های گیاهی
- آجیل و دانه‌ها، مانند شاه‌بلوط، آجیل کاج و دانه کدوتنبل
- توفو یا تمپه تخمیر شده (محصولات تهیه‌شده از سویا)
- برخی از غلات مانند کینوا
غذاهای اسیدی چه فایده‌ای برای بدن دارند
غذاهای اسیدی شامل گوشت، پنیر، تخم‌مرغ و غلات هستند. (شیر و چربی‌های طبیعی خنثی در نظر گرفته می‌شوند.) برای حفظ سلامتی خود نیازی به حذف غذاهای اسیدی از رژیم غذایی ندارید. مصرف مقدار متعادل غذاهای اسیدی با مقدار زیادی از میوه‌ها و سبزی‌های قلیایی‌کننده، بعید است باعث تحلیل عضلات و استخوان یا افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن شود.
معایب استفاده از غذاهای اسیدی
رژیمی که شامل غذاهای تولیدکننده اسید زیاد، مانند پروتئین یا قند باشد، می‌تواند باعث اسیدیته ادرار و همچنین سایر اثرات منفی بر سلامت شود. اسیدیته ادرار ممکن است باعث ایجاد نوعی سنگ کلیه به نام سنگ اوریک‌اسید شود. همچنین اسیدیته بیش‌ازحد می‌تواند باعث تحلیل استخوان و عضله شود. این امر به این دلیل است که استخوان‌ها حاوی کلسیم هستند و بدن از کلسیم برای بازگرداندن تعادل pH خون در زمانی که بیش‌ازحد اسیدی می‌شود، استفاده می‌کند.
نوشابه‌ها معمولاً حاوی اسید فسفریک هستند. برخی شواهد نشان می‌دهد وقتی این نوشیدنی‌ها جایگزین شیر شوند، ممکن است باعث کاهش تراکم استخوان شوند. همچنین اسیدیته بیش‌ازحد می‌تواند خطر ابتلا به سرطان، مشکلات کبدی و بیماری قلبی را افزایش دهد. علاوه بر این مصرف طولانی‌مدت میوه‌ها و سبزی‌های اسیدی‌کننده ممکن است در درازمدت باعث مشکل معده شود. توجه به این امر به‌ویژه برای افرادی که از رفلاکس، سوزش سر دل یا زخم معده رنج برده‌اند، اهمیت دارد.
معرفی چند غذای اسیدی
مواد غذایی با pH زیر 4.6 دارای اسید بالایی هستند. این مواد شامل بسیاری از مرکبات، آلو، انگور، انار و چندین میوه دیگر است. گوجه‌فرنگی که ازنظر فنی یک سبزی است نیز اسیدی است. به‌طورکلی، مرکبات دارای pH پایین هستند، به این معنی که اسیدی هستند. مرکبات و سایر غذاهای اسیدی ممکن است در بروز علائم در افراد مبتلا به مشکلات دستگاه گوارش فوقانی مانند زخم معده یا رفلاکس نقش داشته باشند. بااین‌حال اگر میوه‌ها علائم دستگاه گوارش فوقانی را تشدید نکنند، انتخابی سالم برای مصرف روزانه هستند و خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن را کاهش می‌دهند. زیرا با وجود اسیدیته اولیه، بیشتر میوه‌ها قلیایی می‌شوند. غذاهایی که تمایل به ایجاد اسیدیته بیشتر در بدن دارند و ممکن است نیاز به محدودکردن آن‌ها یا اجتناب از مصرف آن‌ها داشته باشید عبارت‌اند از
- گوشت‌های تازه و گوشت‌های فراوری‌شده
- نوشابه‌ها و سایر نوشیدنی‌های شیرین‌شده
- غذاها و مکمل‌های با پروتئین بالا
- آبمیوههای شیرین شده
- قند
- محصولات لبنی خاص
- ماهی
- غذاهای فراوری‌شده
- دانه‌ها
- آبجو
- شکلات داغ
- الکل
سطح پی اچ بدن را چگونه اندازه‌گیری می‌کنند
- آزمایش pH خون بخشی طبیعی از آزمایش گاز خون یا آزمایش گاز خون شریانی است. این آزمایش میزان اکسیژن و دی‌اکسید کربن خون را اندازه‌گیری کرده و از این طریق میزان اسیدی یا قلیایی بودن خون را مشخص می‌کند. بااین‌حال به روش‌های زیر نیز می‌توان اسیدی یا قلیایی‌بودن خون را فهمید.
- پانل متابولیک: یک پانل متابولیک می‌تواند سطح پروتئین‌ها، چربی‌ها و سایر مواد را در خون بررسی کند. این آزمایش روش خوبی برای بررسی عملکرد کلیه است.
- آزمایش گلوکز: در افراد دیابتی برای اندازه‌گیری اسیدیته خون استفاده می‌شود.
- تجزیه‌وتحلیل ادرار: آزمایش ادرار می‌تواند نسبت اسیدهای دفع شده در ادرار را بررسی کند.
- PH ادرار: این آزمایش اسیدی یا قلیایی‌بودن ادرار را اندازه‌گیری می‌کند.
جمع‌بندی: اهمیت تنظیم‌بودن PH بدن
اسیدی یا قلیایی‌بودن خون ممکن است نشانه‌ای از بی‌تعادلی خفیف اسید و باز یا وجود یک بیماری باشد. وقتی بدن بیش‌ازحد اسیدی (اسیدوز) یا قلیایی (آلکالوز) می‌شود، می‌تواند منجر به علائمی شود که انجام فعالیت‌های روزمره را دشوار می‌کند. علائم دقیق به نوع بی‌تعادلی pH بستگی دارد، اما می‌تواند شامل خواب‌آلودگی، خستگی، سردرد، ازدست‌دادن اشتها، گیجی و استفراغ باشد. درمان بی‌تعادلی pH به نوع و علت آن بستگی دارد. در بیشتر موارد، پس ازبین‌رفتن علت یا درمان آن، PH خون متعادل می‌شود. رژیم قلیایی یک جایگزین سالم است که ممکن است به دلیل تأکید بر مصرف گیاهان و محدودکردن غذاهای فراوری شده همراه با محدودکردن کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده، قند و لبنیات، در تعادل PH بدن مؤثر باشد.
منابع:
دیدگاه‌ها
(0)