برخی ممکن است فکر کنند شتر منحصراً برای حمل‌ونقل استفاده می‌شود، اما قرن‌هاست که شیر شتر در فرهنگ خاورمیانه، آسیا و آفریقا روی سفره غذایی مردم است. در واقع، برای قرن‌ها، شیر شتر منبع تغذیه مهمی در فرهنگ عشایر و محیط‌های با شرایط آب‌وهوایی سخت همچون بیابان‌ها بوده است. در حال حاضر شتر پنجمین حیوان تولیدکننده محصولات لبنی بعد از گاو، گاومیش، بز و گوسفند است. بر اساس آمار، تولید جهانی شیر شتر در حال حاضر 3.11 میلیون تن در سال است که کنیا و سومالی بیش از نیمی از تولید آن را تشکیل می‌دهند. در این مقاله از وب‌سایت حس‌تازگی به شناخت ارزش غذایی شیر شتر، فواید و عوارض مصرف شیر شتر و تفاوت آن با شیر گاو می‌پردازیم.
ارزش غذایی شیر شتر
برخلاف سایر انواع شیر، شیر شتر قند و کلسترول کمی دارد. همچنین منبع خوبی از چربی‌های سالم مانند اسیدهای چرب با زنجیره بلند، اسید لینولئیک و اسیدهای چرب غیراشباع است که ممکن است در حفظ سلامت مغز و قلب مؤثر باشند. علاوه بر این شیر شتر سرشار از آنتی‌اکسیدان است و به جلوگیری از آسیب به سلول‌های بدن و درنتیجه پیشگیری از ابتلا به بیماری‌هایی مانند سرطان، دیابت و بیماری‌های قلبی، کمک می‌کند. شیر شتر سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی زیر است:
- ویتامین A
- ویتامین B
- ویتامین C
- ویتامین D
- ویتامین E
- کلسیم
- کالیوم
- پتاسیم
- آهن
- مس
- منیزیم
نصف فنجان (120 میلی‌لیتر) شیر شتر حاوی ترکیبات زیر است:
- کالری: 50
- پروتئین: 3 گرم
- چربی: 3 گرم
- کربوهیدرات: 5 گرم
- تیامین: 29٪ از ارزش روزانه (DV)
- ریبوفلاوین: 8 درصد DV
- کلسیم: 16 درصد از DV
- پتاسیم: 6 درصد از DV
- فسفر: 6 درصد از DV
- ویتامین: C 5 درصد از DV
فواید شیر شتر چیست
شیر شتر در میان عشایر چینی نوعی نوشیدنی سنتی است که به دلیل ارزش غذایی بالا و فواید زیادش به‌عنوان طلای سفید صحرا شناخته می‌شود. این شیر در میان قزاق‌ها و مغول‌ها در سین کیانگ و مغولستان نیز محبوبیت دارد. در چین، اثرات مفید شیر شتر توسط اقلیت‌های قومی در منطقه خودمختار اویغور سین کیانگ کشف شده است و مدت‌هاست که شیر شتر برای درمان آسم، سل، یرقان، دیابت، بیماری‌های کلیوی و اختلالات گوارشی استفاده می‌شود. شیر شتر ازنظر ترکیب، شبیه‌ترین ماده طبیعی به شیر انسان است و درست همانند شیر انسان از سلامت نوزادان شتر محافظت می‌کند و مصرف آن فواید زیادی را برای انسان نیز به همراه دارد ازجمله:
- ایجادنکردن حساسیت
اگر به شیر گاو حساسیت دارید، شیر شتر می‌تواند جایگزین مطمئنی باشد؛ زیرا شیر شتر حاوی پروتئین متفاوتی نسبت به سایر محصولات لبنی است که باعث تحریک سیستم ایمنی نمی‌شود. در واقع شیر شتر دارای مشخصات پروتئینی متفاوتی نسبت به شیر گاو است و به نظر می‌رسد، افرادی که به شیر گاو حساسیت دارند بهتر آن را تحمل کنند. انجام آزمون حساسیت پوستی روی 35 کودک 4 ماهه تا 10.5 ساله مبتلا به آلرژی به شیر گاو نشان داده است که تنها 20٪ از آن‌ها به شیر شتر حساس بودند. همچنین مصرف شیر شتر می‌تواند برای بهبود سایر آلرژی‌های غذایی کودکان نیز کمک‌کننده باشد. علاوه بر این، صدها سال است که از شیر شتر برای درمان اسهال ناشی از روتاویروس استفاده می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند که شیر شتر حاوی آنتی‌بادی‌هایی است که به درمان این بیماری اسهالی که در کودکان شایع است، کمک می‌کند.
- کاهش احتمال ابتلا به دیابت و بهبود علائم دیابت
در صورت مصرف شیر شتر احتمال ابتلا به دیابت کم می‌شود. به‌تازگی محققان، جامعه‌ای را در هند بررسی کردند که موارد ابتلا به دیابت در آن صفر است و به این نتیجه رسیدند که احتمالاً این امر به‌دلیل مصرف منظم شیر شتر است. شیر شتر نه‌تنها مانع ابتلا به دیابت می‌شود بلکه علائم آن را نیز بهبود می‌بخشد و باعث کنترل سطح قند خون، کاهش قند خون ناشتا، کاهش مقاومت به انسولین و کاهش کلسترول می‌شود.
مشاهده‌شده است که شیر شتر قند خون را کاهش می‌دهد و حساسیت به انسولین را در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 و 2 بهبود می‌بخشد.
شیر شتر حاوی پروتئین‌های شبه انسولین است که ممکن است باعث فعالیت ضددیابتی آن شود. انسولین هورمونی است که به تنظیم سطح قند خون کمک می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهند که شیر شتر معادل 52 واحد انسولین در هر 1 لیتر تولید می‌کند. همچنین سرشار از روی است که ممکن است به بهبود حساسیت به انسولین کمک کند. در تحقیقی 2 ماهه روی 20 بزرگ‌سال مبتلا به دیابت نوع 2، حساسیت به انسولین در میان افرادی که 2 فنجان (500 میلی‌لیتر) شیر شتر مصرف کردند، بهبود یافت؛ اما در بین گروهی که شیر گاو مصرف می‌کردند تغییری مشاهده نشد.
تحقیق دیگری نشان داد، بزرگ‌سالان مبتلا به دیابت نوع 1 که علاوه بر رعایت رژیم غذایی، ورزش و درمان با انسولین، روزانه 2 فنجان (500 میلی‌لیتر) شیر شتر می‌نوشند، نسبت به افرادی که شیر شتر مصرف نمی‌کنند، سطح قند خون و انسولین کمتری دارند. تا جایی که سه نفر از این افراد دیگر به انسولین نیاز نداشتند. در واقع، بررسی نتایج 22 تحقیق نشان داده است که مصرف 2 فنجان (500 میلی‌لیتر) شیر شتر در روز، مقدار توصیه‌شده برای بهبود دیابت و کنترل قند خون در افراد مبتلا به دیابت است.
- مفید در افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز
تحمل‌نکردن لاکتوز یک بیماری شایع ناشی از کمبود لاکتاز است. لاکتاز آنزیمی است که برای هضم قند موجود در لبنیات به نام لاکتوز موردنیاز است. تحمل‌نکردن لاکتوز می‌تواند باعث نفخ، اسهال و درد شکم پس از مصرف لبنیات شود. شیر شتر حاوی لاکتوز کمتری نسبت به شیر گاو است و برای بسیاری از افراد مبتلا به تحمل‌نکردن لاکتوز قابل‌تحمل‌تر است. به‌تازگی تحقیقی روی 25 فرد مبتلا به تحمل‌نکردن لاکتوز نشان داد که تنها 2 نفر واکنش خفیفی به 1 فنجان (250 میلی‌لیتر) شیر شتر داشتند.
- تقویت سیستم ایمنی
شیر شتر حاوی ترکیباتی است که به نظر می‌رسد با ارگانیسم‌های مختلف بیماری‌زا مبارزه می‌کند. دو جزء فعال اصلی شیر شتر لاکتوفرین و ایمونوگلوبولین است؛ آن‌ها پروتئین‌هایی هستند که ممکن است باعث ایجاد خواص تقویت‌کننده سیستم ایمنی در شیر شتر شوند.
لاکتوفرین دارای خواص ضدباکتریایی، ضدقارچی، ضدویروسی، ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی است و از رشد ارگانیسم‌هایی که می‌توانند باعث عفونت شدید شوند مانند، E. coli، K. pneumoniae، Clostridium، H.pylori، S. aureus و C. albicans جلوگیری می‌کند. علاوه بر این، تحقیقی روی موش‌ها نشان داده است که مصرف شیر شتر در برابر لکوپنی (کاهش گلبول‌های سفید خون) و سایر عوارض جانبی سیکلوفسفامید (داروی ضدسرطان) اثر پیش‌گیرنده دارد. تحقیقات دیگر نشان می‌دهند که پروتئین موجود در آب‌پنیر تهیه‌شده از شیر شتر عامل مبارزه با میکروارگانیسم‌های مضر است. این پروتئین ممکن است دارای خواص آنتی‌اکسیدانی باشد و به سیستم ایمنی بدن کمک کند و مانع آسیب رادیکال‌های آزاد شود.
- کمک به بهبود سلامت مغز و اختلال اوتیسم
در مورد اثر مصرف شیر شتر بر رفتار کودکان تحقیقاتی انجام‌گرفته است. اعتقاد بر این است که مصرف شیر شتر ممکن است به افراد مبتلا به اوتیسم کمک کند. اگرچه چندین تحقیق مزایای بالقوه مصرف شیر شتر را برای بهبود رفتارهای کودکان مبتلا به اوتیسم نشان داده‌اند، بااین‌حال شواهد موجود کافی نیست. اختلال اوتیسم اصطلاحی کلی برای وضعیت رشد اعصاب است که می‌تواند باعث اختلال در تعاملات اجتماعی فرد و انجام رفتارهای تکراری در او شود. تحقیقی نشان داده است که شیر شتر ممکن است رفتارهای اوتیسمی را در کودکان بهبود بخشد. تحقیق دیگری روی 65 کودک مبتلا به اوتیسم در سنین 2 تا 12 سال نشان داد که نوشیدن شیر شتر به‌مدت 2 هفته منجر به بهبود قابل‌توجه علائم رفتاری اوتیسم می‌شود.
اگرچه نتیجه تحقیقات انجام‌شده در این زمینه امیدوارکننده است، مصرف شیر شتر جایگزین درمان‌های استاندارد اوتیسم نیست. علاوه بر این، سازمان غذا و دارو به والدین کودکان مبتلا به اوتیسم هشدار می‌دهد که شواهد کافی در مورد اثر مفید مصرف شیر شتر وجود ندارد. درنهایت، شیر شتر ممکن است برای بیماری‌های تخریب‌کننده سیستم عصبی مانند پارکینسون و آلزایمر مفید باشد؛ اما تنها چند تحقیق انجام‌شده روی حیوانات این پتانسیل شیر شتر را بررسی کرده‌اند؛ پس برای نتیجه‌گیری قطعی، انجام تحقیقات بیشتری روی انسان ضروری است.
عوارض شیر شتر چیست
اگرچه مصرف شیر شتر فواید زیادی دارد، اما معایبی نیز به همراه دارد. ازجمله:
- گران تراز شیر گاو است
شیر شتر به دلایل مختلفی بسیار گران‌تر از شیر گاو است. شترها مانند تمام پستانداران، معمولاً فقط پس از زایمان شیر تولید می‌کنند و بارداری آن‌ها 13 ماه است. این امر می‌تواند چالش‌هایی را در زمان تولید شیر ایجاد کند. شترها همچنین شیر بسیار کمتری نسبت به گاوها تولید می‌کنند که این امر نیز در کمیابی شیر شتر و گرانی آن مؤثر است.
- ممکن است پاستوریزه نباشد
به‌طور سنتی، شیر شتر به‌صورت خام و بدون پاستوریزه‌کردن مصرف می‌شود. به دلیل احتمال بالای ایجاد مسمومیت غذایی، مصرف شیر خام توصیه نمی‌شود. علاوه بر این، میکروارگانیسم‌های موجود در شیر خام ممکن است باعث عفونت، نارسایی کلیه و حتی مرگ شوند. این خطر به‌ویژه برای جمعیت‌های در معرض خطر بیشتر، مانند زنان باردار، کودکان، افراد مسن و کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، نگران‌کننده است. همچنین، مشخص شده است که شیر شتر حاوی ارگانیسم‌هایی است که باعث سندرم تنفسی خاورمیانه و تب مالت (تب مدیترانه‌ای) می‌شوند که عفونتی بسیار مسری است و از لبنیات غیرپاستوریزه به انسان منتقل می‌شود.
- ممکن است نگرانی‌های اخلاقی در مورد مصرف آن وجود داشته باشد
در طول تاریخ شیر شتر در بسیاری از فرهنگ‌های شرقی مصرف شده است، اما اخیراً مصرف شیر شتر تجاری‌سازی شده است. این امر بدان معناست که شترها به مناطقی وارد می‌شوند که به‌طور سنتی در آن زندگی نمی‌کنند. بسیاری از مردم استدلال می‌کنند که انسان‌ها نیازی به نوشیدن شیر سایر پستانداران ندارند و این کار باعث سوءاستفاده از این حیوانات می‌شود. بسیاری از شترداران نیز گزارش می‌دهند که شترها به‌خوبی با شیردوشی ماشینی سازگار نیستند؛ بنابراین، برخی افراد به‌دلیل مسائل اخلاقی از مصرف شیر شتر اجتناب می‌کنند.
تفاوت شیر شتر با شیر گاو
وقتی صحبت از کالری، پروتئین و محتوای کربوهیدرات می‌شود، شیر شتر با شیر کامل گاو قابل‌مقایسه است. بااین‌حال، شیر شتر چربی اشباع کمتری دارد و ویتامین C (4 برابر بیشتر از شیر گاو)، ویتامین‌های B، کلسیم، آهن (10 برابر بیشتر از شیر گاو) و پتاسیم بیشتری را فراهم می‌کند؛ همچنین شیر شتر پروتئین بیشتر و لاکتوز کمتری نسبت به شیر گاو دارد. شیر شتر نسبت به شیر گاو حاوی مقدار بیشتری از بسیاری از مواد معدنی و ویتامین‌ها مانند کلسیم و فسفر است. چربی شیر شتر نیز به شکل ذرات چربی کوچک‌تر از شیر گاو است و به‌راحتی توسط بدن انسان جذب می‌شود. علاوه بر این، 1 میلی‌لیتر شیر شتر حاوی 52 واحد انسولین است که این مقدار در شیر گاو 16 واحد است. از سوی دیگر برای افرادی که به فرآورده‌های شیر گاو حساسیت دارند، شیر شتر نوعی فرآورده لبنی است که مصرف آن بی‌خطر است.
جمع‌بندی: شیر شتر و خواص فراوانش
شیر شتر در طول تاریخ بخشی از رژیم غذایی سنتی عشایر بوده است. اخیراً شیر شتر به‌عنوان یک غذای سالم در کشورهای پیشرفته‌تر نیز مورد توجه قرار گرفته است. تحقیقات نشان می‌دهد که شیر شتر، توسط افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز و حساسیت به شیر گاو، بهتر تحمل می‌شود. همچنین ممکن است قند خون را کاهش دهد، ایمنی را تقویت کند و به بهبود علائم برخی بیماری‌ها مانند اوتیسم کمک کند. بااین‌حال، این شیر به‌طور قابل‌توجهی گران‌تر از انواع دیگر شیر است، اغلب غیرپاستوریزه است و خطراتی را برای سلامت گروه‌های پرخطر از قبیل زنان باردار، کودکان، افراد مسن و افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف ایجاد می‌کند.
منابع
- https://www.webmd.com/diet/health-benefits-camel-milk
- https://www.healthline.com/nutrition/camel-milk-benefits#TOC_TITLE_HDR_9
- https://www.sciencedirect.com/topics/agricultural-and-biological-sciences/camel-milk#:~:text=Camel's%20milk%20is%20higher%20in,)%20(Jirimutu%2C%202006).
- Chen Liu, Ling-Xiao Liu, Jie Yang, Yun-Guo Liu,Exploration and analysis of the composition and mechanism of efficacy of camel milk,Food Bioscience,Volume 53,2023,102564,
دیدگاه‌ها
(0)