میخک چیست: معرفی خواص آن

میخک (Syzygium aromaticum) یکی از باارزش‌ترین ادویه‌جات است که قرن‌هاست به‌عنوان نگهدارنده غذا و مصارف دارویی استفاده می‌شود. میخک بومی اندونزی است؛ اما امروزه در بسیاری از نقاط جهان ازجمله برزیل کشت می‌شود؛ دیگر کشورهای تولیدکننده میخک شامل هند، مالزی، سریلانکا، ماداگاسکار و تانزانیا به‌ویژه جزیره زنگبار هستند.

این گیاه یکی از غنی‌ترین منابع ترکیبات فنلی است و پتانسیل بالایی برای کاربردهای دارویی، آرایشی، غذایی و کشاورزی دارد. میخک فواید زیادی برای سلامتی به همراه دارد. این ادویه سرشار از آنتی‌اکسیدان است و ممکن است به تنظیم قند خون و ازبین‌بردن باکتری‌ها کمک کند. در واقع میخک بیشتر به‌عنوان یک ادویه شیرین و معطر شناخته می‌شود، اما به‌دلیل فوایدش در طب سنتی نیز استفاده می‌شود. در این مقاله از وب‌سایت حس‌تازگی به شناخت میخک، ارزش غذایی آن، فواید و عوارض مصرف میخک و طرز تهیه دم‌نوش میخک می‌پردازیم.

میخک چیست

میخک ادویه‌ای معطر است که از گل‌های خشک‌شده درخت میخک تهیه می‌شود. در گذشته، ادویه‌ها ارزش طلا داشتند و میخک نیز از این قاعده مستثنی نبود. میخک ادویه بومی جزایری در نزدیکی چین است که از اواخر قرون‌وسطی در سراسر اروپا و آسیا پخش‌شده است. امروزه، میخک ادویه‌ای محبوب است که به بسیاری از غذاها اضافه می‌شود. میخک به‌صورت کامل یا آسیاب‌شده استفاده می‌شود و می‌تواند برای چاشنی کباب، طعم‌دادن به نوشیدنی‌های داغ و ایجاد طعم تند در شیرینی‌ها و کیک‌ها استفاده شود.

ارزش غذایی میخک

میخک حاوی فیبر، ویتامین‌ها و مواد معدنی است؛ بنابراین استفاده از میخک کامل یا آسیاب‌شده برای طعم‌دادن به غذا می‌تواند برخی از ریزمغذی‌های مهم را تأمین کند. یک قاشق چای‌خوری (2 گرم) میخک آسیاب‌شده حاوی ترکیبات زیر است:

• کالری: 6
• کربوهیدرات: 1 گرم
• فیبر: 1 گرم
• منگنز: 55 درصد از ارزش روزانه (DV)
• ویتامین: K 2 درصد از DV

منگنز یک ماده معدنی ضروری برای حفظ عملکرد مغز و ساخت استخوان‌ها است. اگرچه میخک سرشار از منگنز است، فقط در مقدار کم استفاده می‌شود و میزان قابل‌توجهی از این ریزمغذی را تأمین نمی‌کند.

فواید میخک

میخک دارای فواید زیادی برای سلامتی است از جمله

• آنتی‌اکسیدان زیادی دارد

میخک علاوه بر اینکه حاوی چندین ویتامین و ماده معدنی مهم است، سرشار از آنتی‌اکسیدان است. آنتی‌اکسیدان‌ها ترکیباتی هستند که استرس اکسیداتیو را کاهش می‌دهند و می‌توانند در کاهش احتمال ابتلا به بیماری‌های مزمن نقش داشته باشند. میخک همچنین حاوی ترکیبی به نام اوژنول است که به‌عنوان یک آنتی‌اکسیدان طبیعی عمل می‌کند. در واقع فعالیت آنتی‌اکسیدانی و ضدمیکروبی میخک از بسیاری از میوه‌ها، سبزی‌ها و سایر ادویه‌ها بیشتر است؛ بنابراین، گنجاندن میخک به‌همراه سایر غذاهای غنی از آنتی‌اکسیدان در رژیم غذایی می‌تواند در تقویت سلامت عمومی مؤثر باشد.

• ممکن است باعث بهبود سلامت کبد شود

در سال 2022 تحقیقی روی حیوانات نشان داد که عصاره میخک آسیب کبدی ناشی از ماده سمی تیواستامید را بهبود می‌بخشد. در واقع، ترکیب اوژنول موجود در میخک ممکن است برای کبد مفید باشد. بااین‌حال، تحقیقات کافی برای نشان‌دادن فواید میخک برای سلامت کبد در انسان وجود ندارد و حتی دوزهای بالای این ادویه می‌تواند به کبد آسیب برساند.

• ممکن است به پیشگیری از ابتلا به سرطان کمک کند

برخی تحقیقات نشان می‌دهند که روغن میخک ممکن است به محافظت از سلول‌های بدن در برابر ابتلا به سرطان کمک کند. به‌طور خاص، اوژنول موجود در میخک دارای خواص ضد سرطانی است. تحقیقات انجام‌شده در محیط آزمایشگاه نشان می‌دهند که اوژنول باعث افزایش مرگ سلول‌های مبتلا به سرطان سینه می‌شود. بااین‌حال، همان‌طور که گفته شد، اوژنول در مقدار زیاد سمی است و مصرف بیش‌ازحد روغن میخک ممکن است باعث آسیب کبدی، به‌ویژه در کودکان شود. درنتیجه انجام تحقیقات بیشتری برای تعیین اینکه چگونه مقادیر کمتر این ترکیب ممکن است بر انسان تأثیر بگذارد، ضروری است.

• می‌تواند باکتری‌ها را از بین ببرد

میخک دارای خواص ضدمیکروبی است، به این معنی که می‌تواند به توقف رشد میکروارگانیسم‌هایی مانند باکتری‌ها کمک کند.

در تحقیقی فعالیت ضدمیکروبی میخک در برابر چندین باکتری و گونه‌های قارچی بررسی شد و با فعالیت ضدباکتری و فعالیت ضدمیکروبی نعناع، دارچین، خردل، زنجبیل و سیر مقایسه شد، تنها ادویه‌ای که اثر باکتری‌کشی کاملی را در برابر تمام پاتوژن‌های موجود در غذا ازجمله اشریشیاکلی (E. coli)، استافیلوکوکوس اورئوس و باسیلوس سرئوس، نشان داد عصاره آبی میخک با غلظت 3 درصد بود. علاوه بر این، در کنار مسواک‌زدن منظم و رعایت بهداشت دهان و دندان، اثرات ضدباکتریایی میخک ممکن است برای حفظ سلامت دهان مفید باشد.

• ممکن است به تنظیم قند خون کمک کند

ترکیبات موجود در میخک ممکن است به کنترل قند خون کمک کنند. به‌عنوان‌مثال، در سال 2019، در تحقیقی بر روی افراد مبتلا به پیش‌دیابت یا افراد سالم که به مدت 30 روز، روزانه 250 میلی‌گرم عصاره میخک مصرف کرده بودند، سطح گلوکز خون بعد از غذا به مقدار قابل‌توجهی کاهش یافت. در تحقیق دیگری بر روی موش‌ها، اثر نیگریسین (ترکیبی که در میخک یافت می‌شود) بر افزایش جذب قند از خون به سلول‌ها، افزایش ترشح انسولین و بهبود عملکرد سلول‌هایی که انسولین تولید می‌کنند، مشاهده شد. میخک ممکن است در ترکیب با یک رژیم غذایی متعادل، به کنترل سطح قند خون کمک کند، اگرچه برای تأیید این موضوع انجام تحقیقات بیشتری روی انسان ضروری است.

• ممکن است سلامت استخوان را تقویت کند

کاهش توده استخوانی می‌تواند منجر به ایجاد پوکی‌استخوان شود و ممکن است خطر شکستگی استخوان را افزایش دهد. تحقیقات انجام‌شده روی حیوانات نشان می‌دهد که اوژنول ممکن است به بهبود توده استخوانی کمک کند. علاوه بر این، میخک حاوی منگنز است که در تشکیل استخوان نقش دارد و برای سلامت استخوان بسیار مهم است. بااین‌حال، انجام تحقیقات بیشتر برای تعیین اینکه چگونه میخک ممکن است بر تراکم استخوان انسان تأثیر بگذارد، ضروری است.

• ممکن است زخم معده را بهبود بخشد

برخی از تحقیقات انجام‌شده روی حیوانات نشان می‌دهد که اوژنول می‌تواند به درمان زخم معده کمک کند. زخم معده در واقع زخم‌های دردناکی است که در پوشش معده، دوازدهه یا مری ایجاد می‌شود. همچنین تحقیقات انجام‌شده در محیط آزمایشگاه نشان می‌دهد که روغن میخک ممکن است بر روی هلیکوباکتر پیلوری (H. Pylori)، باکتری‌ای که می‌تواند باعث ایجاد مشکلات معده مانند زخم معده و حتی سرطان معده شود، نیز اثر داشته باشد. اگرچه اثرات ضد زخم میخک و ترکیبات آن ممکن است امیدوارکننده باشد، انجام تحقیقات بیشتری در مورد اثرات آن در انسان الزامی است.

عوارض جانبی مصرف میخک

ازنظر ایمنی باید در مصرف میخک به موارد زیر توجه داشت:

• خوردن میخک: خوردن مقدار کم میخک به‌احتمال زیاد آسیبی را در پی نخواهد داشت. در واقع، سازمان غذا و دارو جوانه میخک و روغن میخک را به‌عنوان افزودنی ایمن تأیید کرده است. بااین‌حال، شواهد کافی در مورد تأثیر مصرف میخک در مقدار زیاد، به‌خصوص برای زنانی که باردار یا شیرده هستند، وجود ندارد. همچنین ممکن است مصرف میخک یا روغن آن منجر به خونریزی در افراد مبتلا به اختلال انعقاد خون یا افزایش خونریزی حین جراحی شود.
• مصرف روغن میخک: اگرچه روغن میخک و میخک هر دو حاوی اوژنول هستند، روغن میخک غلظت بسیار بیشتری از این ترکیب دارد. به همین دلیل مصرف خوراکی روغن میخک به‌خصوص برای کودکان غیرمجاز است. حتی مقدار کم روغن میخک می‌تواند عوارض جانبی شدیدی مانند تشنج، آسیب کبدی و بی‌تعادل مایعات را سبب شود. در واقع زمانی که روغن میخک بیش‌ازحد مصرف شود (معمولاً 10-30 میلی‌لیتر یا تقریباً 2-6 قاشق چای‌خوری) می‌تواند سمی باشد.

علائم مسمومیت شامل بی‌قراری (احساس تحریک‌پذیری، تنش، یا گیجی)، کاهش هوشیاری و کما است. ممکن است این علائم را ظرف چند ساعت پس از مصرف اسانس تجربه کنید. علائم آسیب کبدی، ازجمله یرقان (زردشدن پوست یا چشم‌ها)، بین 12 تا 24 ساعت پس از مصرف روغن میخک ظاهر می‌شود. به‌احتمال‌زیاد نوزادان در اثر مصرف روغن میخک آسیب کبدی را تجربه خواهند کرد. اوژنول در دوزهای بالا می‌تواند به کبد آسیب برساند یا در برخی افراد واکنش‌های آلرژیک ایجاد کند؛ بنابراین، روغن میخک باید فقط در دوزهای مطمئن مصرف شده و دور از دسترس نوزادان و کودکان نگهداری شود.

• مصرف موضعی: برای بیش از 100 سال، دندان‌پزشکان از اوژنول مخلوط با ترکیبات مختلف برای بسیاری از روش‌ها، مانند ساختن قالب برای دندان‌ها استفاده می‌کردند. در واقع روغن یا کرم گل میخک برای استفاده موضعی مصرف می‌شود. بااین‌حال، استفاده از روغن میخک روی لثه‌ها می‌تواند منجر به تحریک و آسیب لثه شود. مشاهده شده است که اوژنول در برخی افراد باعث بروز علائم خفیف تا شدید آلرژی می‌شود. نشانه‌های واکنش آلرژیک به استفاده موضعی از اوژنول شامل قرمزی و درد در جایی از لثه است که استفاده شده است. واکنش آلرژیک برخی از افراد نیز با بثورات پوستی یا جوش در سایر قسمت‌های بدن مشخص می‌شود.
• تداخلات دارویی: اگر از داروهای ضدانعقاد خون (مانند وارفارین) یا کنترل قند خون خود استفاده می‌کنید، مراقب باشید؛ زیرا اوژنول موجود در میخک ممکن است با این داروها تداخل داشته باشد. مصرف زیاد میخک می‌تواند باعث هیپوگلیسمی (قند خون پایین) شود و عوارضی را به همراه داشته باشد.

طرز تهیه دم‌نوش میخک

برای تهیه دم‌نوش میخک، به مدت 5 تا 10 دقیقه مقداری میخک کامل را در آب‌جوش بجوشانید تا یک فنجان دم‌نوش میخک تهیه کنید.

جمع‌بندی: میخک، گیاهی با خواص فراوان

درخت میخک جوانه‌های گل کوچکی دارد که معمولاً به‌عنوان میخک شناخته می‌شوند. این جوانه‌ها را می‌توان به‌صورت کامل یا آسیاب‌شده یافت و به روش‌های مختلفی در آشپزی استفاده کرد. میخک به طعم شیرین و معطر خود مشهور است و در طب سنتی نیز استفاده می‌شود. میخک ممکن است فواید بالقوه مختلفی برای سلامتی داشته باشد، ازجمله کنترل قند خون و کمک به جلوگیری از رشد باکتری‌ها.

میخک یک ادویه معطر و متراکم است که می‌توان آن را هم به غذاهای خوش‌طعم (مانند کاری) و هم به دسرهای شیرین (مانند پای کدوتنبل) اضافه کرد. این ادویه مملو از ریزمغذی‌هایی است که به محافظت از سلول‌های بدن در برابر آسیب رادیکال‌های آزاد کمک می‌کنند. برخی از ترکیبات طبیعی موجود در میخک با داروها تداخل دارند یا باعث ایجاد عوارض جانبی جدی می‌شوند؛ بنابراین، ایمن‌ترین کار این است که از میخک فقط در حد ادویه استفاده کنید.

منابع:

• https://www.healthline.com/nutrition/benefits-of-cloves#nutrients
• https://www.webmd.com/diet/health-benefits-cloves
• Cortés-Rojas DF, de Souza CR, Oliveira WP. Clove (Syzygium aromaticum): a precious spice. Asian Pac J Trop Biomed. 2014 Feb;4(2):90-6. doi: 10.1016/S2221-1691(14)60215-X. PMID: 25182278; PMCID: PMC3819475.