غذاهای حساسیت‌زا را بیشتر بشناسید

آلرژی غذایی شرایطی است که در آن برخی غذاها باعث واکنش غیرطبیعی ایمنی در بدن می‌شوند. براساس تحقیقات تخمین زده می‌شود که 33 میلیون نفر و از هر ۱۳ کودک ۱ نفر در ایالات متحده آمریکا آلرژی غذایی دارند. شناسایی دقیق عامل حساسیت‌زا و اجتناب از مصرف مواد غذایی حساسیت‌زا برای افراد مبتلا به آلرژی غذایی، به‌منظور پیشگیری از ایجاد واکنش‌های نامطلوب و حفظ سلامت آن‌ها بسیار اهمیت دارد. در این مقاله از وب‌سایت حس‌تازگی به برسی دلیل حساسیت غذایی، شناخت غذاهای حساسیت‌زا (آلرژن)، ارتباط کمبود ویتامین با ابتلا به آلرژی غذایی و ارائه راهکارهایی برای درمان حساسیت غذایی می‌پردازیم.

دلیل حساسیت در بدن چیست

آلرژی غذایی زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی بدن به پروتئین غذایی واکنش نشان می‌دهد؛ زیرا آن را تهدیدکننده قلمداد می‌کند. بدن واکنش خود را با ایجاد آنتی‌بادی نشان می‌دهد؛ آنتی‌بادی نوعی پروتئین خون است که برای مبارزه با عفونت در بدن تولید می‌شود.

انواع واکنش آلرژیک بدن به غذا

دو نوع واکنش آلرژیک به غذا وجود دارد:

• واکنش ناشی از تولید ایمونوگلوبولین (IgE) E

این نوع واکنش شایع‌ترین نوع واکنش آلرژیک است. زمانی اتفاق می‌افتد که آنتی‌بادی‌های IgE مواد شیمیایی مانند هیستامین آزاد می‌کنند تا با عامل آلرژن مبارزه کنند. هیستامین باعث ایجاد علائم آلرژی می‌شود و ممکن است منجر به آنافیلاکسی شود که ممکن است کشنده باشد. واکنش آنافیلاکتیک می‌تواند منجر به عوارض زیر شود:

منقبض شدن راه‌های هوایی در ریه‌ها

کاهش شدید فشارخون و شوک (شوک آنافیلاکتیک)

خفگی با تورم گلو و حنجره

شناخت علائم اولیه آنافیلاکسی و تزریق سریع داروی اپی‌نفرین و سایر مراقبت‌های پزشکی می‌تواند به جلوگیری از عواقب تهدیدکننده واکنش آنافیلاکتیک کمک کند. درک این نکته اهمیت دارد که یک واکنش آلرژیک خفیف همیشه به‌معنای خفیف‌بودن آلرژی نیست. هرگونه واکنش آلرژیک می‌تواند منجر به آنافیلاکسی شود.

 

• واکنش بدون دخالت IgE

در این نوع واکنش، سایر قسمت‌های سیستم ایمنی در برابر آلرژن پاسخ می‌دهند. یک واکنش آلرژیک بدون دخالت IgE اغلب باعث علائم پوستی یا گوارشی، مانند سوزش سر دل و اگزما می‌شود. تشخیص این نوع واکنش ممکن است دشوار باشد؛ زیرا علائم آن می‌تواند نشان‌دهنده تحمل‌نکردن غذایی باشد و هیچ آزمایش خونی برای آن وجود ندارد.

چه غذاهایی حساسیت‌زا هستند

اگرچه بسیاری از غذاهای مختلف ممکن است باعث ایجاد واکنش‌های آلرژیک شوند، قانون برچسب‌گذاری آلرژن غذایی و حفاظت از مصرف‌کننده در سال ۲۰۰۴ هشت غذا را به‌عنوان آلرژن‌های اصلی غذایی معرفی کرده است:

• شیر
• تخم‌مرغ
• ماهی (به‌عنوان‌مثال ماهی کاد)
• صدف سخت‌پوستان (مانند خرچنگ و میگو)
• آجیل درختی
• بادام‌زمینی
• گندم
• سویا

در ۲۳ آوریل ۲۰۲۱، قانون ایمنی، درمان، آموزش و تحقیقات آلرژی غذایی کنجد را به‌عنوان نهمین آلرژن اصلی غذایی شناخته‌شده توسط ایالات متحده اعلام کرد.

این ۹ آلرژن غذایی رایج‌ترین آلرژن‌های غذایی هستند. بااین‌حال، تاکنون تقریباً ۱۷۰ نوع ماده غذایی باعث ایجاد واکنش‌های آلرژیک شده‌اند. آلرژن‌های غذایی کمتر رایج ممکن است باعث علائمی از قبیل خارش خفیف لب‌ها و دهان تا حتی آنافیلاکسی شوند. برخی از این مواد غذایی عبارت‌اند از:

• بذر کتان
• هلو
• موز
• آووکادو
• میوه کیوی
• میوه شور
• کرفس
• سیر
• دانه خردل
• انیسون
• بابونه

کمبود کدام ویتامین باعث ایجاد حساسیت می‌شود

ویتامین D اثرات شناخته‌شده‌ای بر رشد ریه و سیستم ایمنی دارد که ممکن است در ایجاد، شدت و سیر بیماری‌های آلرژیک (آسم، اگزما و آلرژی غذایی) اهمیت داشته باشد. کمبود ویتامین D در سرتاسر جهان شایع است و ممکن است تا حدودی علت افزایش آسم و بیماری‌های آلرژیک باشد که در ۵۰ تا ۶۰ سال گذشته رخ‌داده است. نقش ویتامین D در پیشگیری از آلرژی غذایی نیز تا حد زیادی بررسی شده است و مشخص شده است که کلسیتریول (شکل فعال ویتامین D) بر سلول‌های اپیتلیال، سلول‌های T، سلول‌های B، ماکروفاژها و سلول‌های دندریتیک تأثیر می‌گذارد. در واقع تقریباً تمام سلول‌های سیستم ایمنی تحت‌تأثیر وضعیت ویتامین D در بدن هستند. ویتامین D با چندین مکانیسم باعث افزایش ایمنی می‌شود، ازجمله تأثیر بر عملکرد سلول‌های تنظیم‌کننده T (T لنفوسیت‌ها) و سلول‌های دندریتیک (سلول‌های سیستم ایمنی).

ویتامین A نیز نقش مهمی در عملکرد سیستم ایمنی دارد. تأثیر کمبود ویتامین A بر سلامتی در کشورهای درحال‌توسعه مدتی است که شناخته شده است. این تأثیر شامل ارتباط کمبود ویتامین A با افزایش خطر مرگ‌ومیر در نوزادان سوءتغذیه، به‌دلیل اختلال در عملکرد سیستم ایمنی است. ازاین‌رو، برای مبارزه با کمبود ویتامین A در کودکان پیش‌دبستانی، در برخی کشورها مکمل ویتامین A همراه با برنامه‌های واکسیناسیون به کودکان داده می‌شود. شواهد اخیر نشان می‌دهد که دادن مکمل ویتامین A به نوزادان با افزایش حساسیت آتوپیک و بیماری آتوپیک (بیماری مزمن پوستی که همراه با التهاب پوستی است) مرتبط است. علاوه بر این، مشخص شده است که اسید رتینوئیک (یکی از سه شکل ویتامین A) ممکن است بر ایمنی تأثیر بگذارد. در واقع به نظر می‌رسد ویتامین A نقش کلیدی در توانمند ساختن انسان به مصرف طیف وسیعی از غذاها بدون تحریک واکنش آلرژی‌زا دارد.

بهترین راهکار برای درمان حساسیت

راهکارهای متعددی برای پیشگیری از عوارض آلرژی غذایی یا درمان آن وجود دارد. در ادامه به برخی از آن‌ها پرداخته می‌شود:

• دوری از مواد غذایی آلرژن

تنها راه برای جلوگیری از واکنش آلرژیک، پرهیز از غذاهایی است که علائم ایجاد می‌کنند. بااین‌حال، بازهم ممکن است با مواد غذایی آلرژن تماس پیدا کنید که باعث واکنش آلرژیک شوند. همیشه برچسب‌های مواد غذایی را بخوانید تا مطمئن شوید که حاوی موادی نیستند که به آن حساسیت دارید. حتی اگر فکر می‌کنید می‌دانید در یک غذا چه موادی وجود دارد، برچسب آن را به‌دقت بخوانید. گاهی اوقات مواد تشکیل‌دهنده تغییر می‌کنند؛ بنابراین برچسب‌های مواد غذایی را به‌دقت بخوانید تا از قرارگرفتن در معرض رایج‌ترین آلرژن‌های غذایی مانند شیر، تخم‌مرغ، بادام‌زمینی، آجیل درختی، ماهی، صدف، سویا و گندم پیشگیری کنید.

اگر در مورد مواد تشکیل‌دهنده یک غذا شک دارید، آن را نخورید. در رستوران‌ها و مجالس اجتماعی، همیشه خطر مصرف اشتباهیِ مواد غذایی که به آن‌ها حساسیت دارید، وجود دارد. پیشخدمت‌ها و گاهی اوقات کارکنان آشپزخانه ممکن است همیشه همه مواد تشکیل‌دهنده غذاهای موجود در لیست را ندانند. بسته به حساسیت شما، حتی ورود به آشپزخانه یا رستوران می‌تواند باعث واکنش آلرژیک شود. بسیاری از مردم جدیت یک واکنش غذایی آلرژیک را درک نمی‌کنند و ممکن است متوجه نباشند که مقدار کمی از یک غذا می‌تواند باعث واکنش شدید در برخی افراد شود؛ بنابراین اگر شک دارید که یک غذا ممکن است حاوی چیزی باشد که به آن حساسیت دارید، اصلاً آن را نخورید.

اگر کودک شما حساسیت غذایی دارد، به بستگان، پرستار کودک، معلمان و سایر مراقبان کودک اطلاع‌رسانی کنید. همچنین مطمئن شوید آن‌ها درک می‌کنند که پرهیز از مصرف مواد غذایی آلرژی‌زا چقدر برای ایمنی کودک شما مهم است. علاوه بر این مطمئن شوید آن‌ها اطلاع دارند که در مواقع اضطراری چه کاری باید انجام دهند. در ضمن این موضوع حائز اهمیت است که مراقبان کودک بدانند، برای پیشگیری از واکنش آلرژیک در وهله اول باید اقداماتی مانند شستن دست‌ها و تمیزکردن سطوحی را که ممکن است با مواد غذایی آلرژی‌زا تماس داشته‌اند، انجام دهند.

• مصرف آنتی‌هیستامین

مصرف آنتی‌هیستامین ممکن است به کاهش علائم آلرژی کمک کند. این دارو به تسکین خارش یا کهیر یاری می‌رساند. بااین‌حال، آنتی‌هیستامین نمی‌تواند واکنش آلرژیک شدید را درمان کند. برای درمان واکنش آلرژیک شدید، ممکن است نیاز به تزریق اورژانسی اپی‌نفرین و مراجعه به اورژانس باشد. بسیاری از افراد مبتلا به آلرژی یک آمپول دارند که با فشاردادن به ران، یک دوز دارو را وارد بدنشان می‌کند.

• ایمونوتراپی خوراکی

در این درمان، دوزهای کمی از غذایی که فرد به آن‌ها حساسیت دارد، به او خورانده می‌شود و دوز مواد غذایی حساسیت‌زا به‌تدریج افزایش می‌یابد. تحقیقات، مؤثربودن ایمونوتراپی خوراکی را نشان می‌دهند؛ بااین‌حال این استراتژی دارای معایبی است. افرادی که ایمونوتراپی خوراکی را شروع می‌کنند، باید آن را به شکل نامحدود ادامه دهند. همچنین بسیاری از افراد در طول درمان دچار واکنش‌های آلرژیک و عوارض گوارشی می‌شوند.

• ایمونوتراپی زیرزبانی

ایمونوتراپی زیرزبانی قراردادن مقدار کمی از یک آلرژن در زیر زبان است. این رویکرد برای درمان رینیت آلرژیک که به‌عنوان تب یونجه نیز شناخته می‌شود، موفقیت‌آمیز بوده است. اکنون محققان در حال بررسی آن برای درمان آلرژی غذایی هستند. تحقیقات نشان داده‌اند که ایمونوتراپی زیرزبانی عوارض جانبی کمتری نسبت به ایمونوتراپی خوراکی دارد و با گذشت زمان مؤثرتر است؛ اما ایمونوتراپی خوراکی به افراد کمک می‌کند تا دوزهای بالاتری از غذاها را نسبت به ایمونوتراپی زیرزبانی تحمل کنند.

• ایمونوتراپی اپیکوتنوس

در این نوع ایمونوتراپی، یک پچ ماده حساسیت‌زا را به سطح پوست می‌رساند. یک بررسی در سال ۲۰۲۳ نشان داد که پچ حاوی پروتئین بادام‌زمینی پس از یک سال استفاده، در کاهش حساسیت‌زدایی کودکان نوپا مؤثر بوده است.

• درمان آنتی‌بادی

یک بررسی در سال ۲۰۲۴ نشان داد، مصرف داروی omalizumab که معمولاً برای درمان آسم استفاده می‌شود، بهبود آلرژی به بادام‌زمینی، آجیل درختی، تخم‌مرغ، شیر و گندم را در پی دارد. این دارو با اتصال به آنتی‌بادی ایجادکننده آلرژی به نام ایمونوگلوبولین E (IgE) در خون عمل می‌کند. این امر مانع از تجهیز IgE به سلول‌های ایمنی کلیدی مسئول واکنش‌های آلرژیک می‌شود و حساسیت این سلول‌ها را نسبت به تحریک هرگونه آلرژن کاهش می‌دهد.

جمع‌بندی: اهمیت مراقبت در برابر حساسیت غذایی

در پایان می‌توان گفت، آلرژن‌های غذایی مواد غذایی‌ای هستند که باعث ایجاد پاسخ ایمنی غیرطبیعی با طیف خفیف تا کشنده در برخی افراد می‌شوند. شیوع آلرژی‌های غذایی در سطح جهان در حال افزایش است؛ همچنین احتمال ارتباط کمبود بعضی از ویتامین‌ها از قبیل ویتامین D و A با ابتلا به آلرژی غذایی وجود دارد. آموزش و آگاهی نقشی کلیدی در توانمندسازی افراد برای شناسایی غذاهای آلرژی‌زا ایفا می‌کند. تحقیق در مورد درمان‌های جدید از قبیل ایمونوتراپی نیز راهی امیدوارکننده برای درمان آلرژی‌های غذایی در آینده است.

منابع

• https://www.fda.gov/food/buy-store-serve-safe-food/food-allergies-what-you-need-know
• https://www.healthline.com/nutrition/common-food-allergies#treatment
• Mirzakhani H, Al-Garawi A, Weiss ST, Litonjua AA. Vitamin D and the development of allergic disease: how important is it? Clin Exp Allergy. 2015 Jan;45(1):114-25. doi: 10.1111/cea.12430. PMID: 25307157; PMCID: PMC4369152.
• Giannetti A, Bernardini L, Cangemi J, Gallucci M, Masetti R, Ricci G. Role of Vitamin D in Prevention of Food Allergy in Infants. Front Pediatr. 2020 Aug 18;8:447. doi: 3389/fped.2020.00447. PMID: 33014916; PMCID: PMC7461773.
• https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/food-allergy/diagnosis-treatment/drc-20355101
• Rosita Zakariaeeabkoo, Katrina J. Allen, Jennifer J. Koplin, Peter Vuillermin, Ronda F. Greaves,
• Are vitamins A and D important in the development of food allergy and how are they best measured?,Clinical Biochemistry, Volume 47, Issue 9, 2014, Pages 804-811
• https://acaai.org/allergies/allergic-conditions/food/
• https://www.niaid.nih.gov/diseases-conditions/food-allergy-treatment-research